io7
de beschaving veld wint, dat er nu méér ontwikkelden Op
de aarde worden gevonden dan in vroeger dagen, dat het
algemeene peil van beschaving en ontwikkeling hooger is
gestegen. Of gij mij deze stelling toegeeft, dan wel of gij
ze bestrijdtmet mij zult gij den oorlog toch wel erkennen
als een krachtig middel zoo niet als het krachtigste mid
del, om tot dien vooruitgang te geraken, door het toenemen
der beschaving.
De oorlog is het uitbranden der maatschappelijke wonden
opdat zich nieuw, krachtig vleesch moge vormen.
De oorlog is het koude baddat de zenuwen der wereld
opwekt en versterkt.
De oorlog is de prikkeldie geheele volken tot den
arbeid opwekt, die den slapende doet ontwaken, den loome
een nieuw leven inblaast.
De oorlog leert, dat men maait, naar men, gezaaid heeft.
Dit alles is de oorlog op de meest groote schaalop de
schaal waarmede men de volken meet.
Wanneer gij de geschiedenis nagaat, dan is, in ruimte
van tijd, de invloed van nagenoeg iederen oorlog of van
iedere reeks oorlogen die in zeker verband tol elkander
slaan, terug te vinden.
Gij zult dan zien dat de oorlog doorgaans de wig geweest
is, die den Chineschen muur heeft van een gespleten om den
spoorweg door te laten.
Wat met «bloed" is gekocht, wordt in «geest" ge
leverd.
Dat heeft mij ten minste de geschiedenis geleerddat
heeft mij met den oorlog niet alleen verzoend, maar mij
daarin een uiting van het menschelijk leven doen zien die
eerst zal ophouden zich te doen gevoelen wanneer de laat
ste mensch van de aarde verdwenen is.
Het «Duizendjarig Rijk" zal slechts «duizend" jaar du.
ren. Maar de oorlog begontoen de eerste mensch den
tweede ontmoette.
