Nederlandse trofeeën uit drie oorlogen
Ter inleiding
Vaandel en Vaandrig onafscheidelijk
door Drs. J. G. Kerkhoven
Door alle eeuwen heen hebben grotere en kleinere gemeenschappen uiterlijke ken
tekenen bezeten om zich van elkander te onderscheiden. Vaandels en standaarden
ontwikkelden zich in de vroege middeleuwen uit de linten en banderollen, waar
mede in de Oudheid uiterlijke kentekenen van een gemeenschap waren opgesmukt.
Deze tekens hadden in het verre verleden de vorm van op stokken geplaatste plas
tische afbeeldingen van vereerde goden, dan wel fetischen. Deze verdwenen van de
stok, maar verschenen vaak gestikt of geschilderd op het doek. Godschalk Stewech1
stelde vast, dat de Romeinse soldaat zijn centurio of cohorte kon herkennen aan
bepaalde kentekenen en cijfers, maar dat soldaten van zijn eigen tijd hun veldtekens
herkenden aan symbool en kleur op het vaandeldoek.
Rijk van vorm en bont van kleuren waren die Middeleeuwse vaandels met kostbaar
stikwerk en damast. Uitsluitend heraldieke kleuren, ontleend aan familie- of stads
wapen, werden gebruikt voor vaandels, standaards, wimpels, evenals voor wapen
schild en helmteken. Wanneer de koninklijke heervaart was verzameld, wemelde
het van veldtekens van stad en adel in welhaast barbaarse pracht. Toen de huur
soldaat verscheen, als de ruggegraat van afdelingen militairen die werden bezoldigd
uit belastingen geheven van gewest of stad door een steeds sterker wordend centraal
gezag, wapperden boven zijn hoofd vaandels met kleuren en symbolen van hem die
dit gezag als souverein droeg, ofwel van hem die zo'n afdeling vormde, kleedde en
bewapende alvorens deze te verhuren.
Hij, die zo'n vaandel of standaard droeg, was meestal een jonge edelman dan wel
een voornaam burger. Dit veldteken en symbool van eenheid gold als een kostbaar
pand, waarvan verlies of overgave als een schande werd beschouwd door hen, die
zich van die eenheid bewust waren. Huursoldaten daarentegen of stedelijke waard -
gelders hadden daarover geheel andere gedachten. Een vaandrig echter werd geacht
zich dood te vechten voor het hem toevertrouwde dundoek, zoals die b.v. in de
rampzalige Slag bij Poitiers in 1354 door Jean Froissart werd geschilderd:
„La se combattit vassaiement messire Joffrois de Chargny et estoit toute
la presse et la huée sur lui, pourtant qu'il portait la souveraine banniére
du Roy et il meysmes avait sa bannière devant luiet la fut mors et occis
messire Joffrois de Chargny et les bannières de France jettées par terre
Religieuze afbeeldingen op vaandels gaven de soldaten leeuwenmoed tijdens de
Kruistochten. Afbeeldingen van Onze Lieve Vrouw en San Jago wapperden vóór en
1 Een schrijver uit de 17e eeuw.
8
