verluchten. Het was hierin echter niet te doen om documentatie, maar om decoratie,
die vaak eentonig kan zijn. Al moeten wij dus geen betrouwbaarheid van weergave
verwachten, kenmerkend is deze collectie gravures toch door de veelzijdigheid van de
motieven. Schuinsgebaande vaandels met een spheer beladen zijn te zien bij de
onthoofding van Egmond en Hoorne in 1568 en geschaakte vaandels tijdens de
Slag bij Jemmingen (1568). En ons wordt een met vier rijen blokken voorziene
- geschaakte vaandelzoom getoond, tijdens de uitmoording van Naarden in 1572.
Baudartius laat in een afbeelding van een gevecht bij Hardenberg in 1580 een
Spaans ruitervaan zien, vierkant van vorm met Bourgondisch kruis en rond het
middelpunt een keten. Bij de inneming van Antwerpen in 1580 ontwaren wij
ruitervanen met de Habsburgse zwarte adelaar of met het Bourgondisch kruis van
doornstokken.
Een tijdgenoot van Baudartius was de graveur Hogenberg, die eveneens talrijke
militaire feiten heeft uitgebeeld. Hij beeldde bij de verovering van Loevestein in
1570 Spaanse vaandels af met geschaakte stroken of met een schuinskruis bestaande
uit vier zwaarden, welker gevesten het middelpunt vormen. Geschaakte vaandels zijn
bij hem te zien op een gravure voorstellende het Beleg van Alkmaar in 1573. Ver
geten wij niet, dat ook Aiva een geschaakt wapenschild had en dat een geschaakt
vaandel van blauw en zilver rechts op het beroemde schilderij van Velasquez „Las
Lanzas" is afgebeeld, welk schilderij de overgave van Breda aan Spinola in 1624
weergeeft.
Dit schilderij brengt ons vervolgens op de kleuren, welke voor de samengestelde en
enkelvoudige vaandels en standaarden der Spaanse troepen werden gebruikt. Onze
beste bron daarvoor vormt een collectie gekleurde tekeningen van allerlei vaandrigs
en ruiters, die gedurende de jaren 1577 tot 1583 te Mechelen in garnizoen hebben
gelegen.
Deze unieke verzameling is waarschijnlijk getekend door Cornelis de Gorter en
bevindt zich tegenwoordig in Brussel. Vijf bladen hiervan zijn gewijd aan Spaanse
troepen en wel twee aan vaandrigs van infanterie-afdelingen en drie aan de cavalerie.
Volgens de kledij zijn de vaandrigs Duitsers of Walen, dan wel zijn het Paternoster
knechten van Montigny uit 1578.
Van de laatste is er één vaandel met de berg Sion en gouden rozenkransen; het
andere heeft zomen van ruiten in rood, wit en groen. Het ene vaandel der Duitsers
en Walen heeft in de kwartieren driehoeken, bestaande uit rode, zwarte en witte
banen met randen van rode en zwarte gegolfde banen. Een vaandel van Antwerpse
schutters vertoont Bourgondische kruisen op geschuinde balken van zilver, waarbij
de kwartieren om en om met oranje-wit-blauwe vlammen of schuin naar elkaar toe
lopende banen, bestaande uit witte en blauwe kepers zijn opgevuld. Een ander
schuttersvaandel uit de collectie De Gorter vertoont groene kwartieren tussen het
Bourgondische kruis met zomen, bestaande uit rijen oranje-blauw-witte vuurslag-
of schubmotieven.
De ruitervanen zijn licht rechthoekig van vorm en vertonen o.a. een vleeskleurige
Gekruisigde op gouden Golgotha op zwart veld, omgeven door gouden kader en
wit-zwarte franje of een gouden spheer op groen veld door eveneens gouden kader
omgeven en rood-wit-groene franje. Lansvaantjes zijn zwart-wit geblokt of rood met
korte insnijdingen, waarop een doodskop en skelet op rood veld staan afgebeeld.
Deze lange reeks opsommingen van kleuren en vormen was onvermijdelijk om een
aanloop te hebben voor enig begrip van de later te bespreken trofeeën.
12
