178
krijg zon aanbieden als die van toen. (Heeft de heer
Rousset of eenig ander Fransclimanzelfs republikein of
Orleanist, ook zoo gesproken in 1854? Vert.)
Dit alles ziet men zeer duidelijk uit het onpartijdig ver
haal van den heer Rousset. Misschien zou men hem kun
nen verwijten niet genoeg rekening te houden met twee
hoofdpunten van het geschil. Het is onbetwistbaar, dat
de verdragen van Kaïrnadji, van Boekarest en van Andri-
nopel aan Rusland het recht toekenden, in zekere binnen-
landsche aangelegenheden van het Turksche Rijk tusschen
beide te treden. De Ottomanen waren sinds honderd ja
ren door de Russen onophoudelijk verslagen geworden;
die vermindering van hunne soevereiniteit was de losprijs
hunner nederlagen. Europa kon dat recht zelf buitenspo
rig en het gebruikdat Rusland er van maakteeen
misbruik noemenmaar het kon het recht niet loochenen
en het hewijs hiervoor is, dat het verdrag van Parijs
het uitdrukkelijk moest afschaffen. Ten tweede: die aan
spraken van Rusland waren in zekere mate, eerbiedwaard;
het recht, dat het eischte de rechtzinnige Christenen te
beschermenwas uit het oogpunt der menschelijkheid al
thans wel zoo goed te verdedigen als het recht, dat de
Ottomanen zich aanmatigden om de Christenen te onderdruk
ken. (Men herinnere zichhoe weinig gebruik later Igna-
tief van dat recht tot bescherming maaktetoen hij
alvermogend was. Vert.)
De Europeesche staatkunde is toen zeer edelmoedig
en niet zeer scherp in het vooruitzien geweest; zij heeft
alles gedaan voor den Sultan, bijna niets voor de Ser
viërs, de Boelgaren, de Herzegowijnenwier leed sedert
een gewetensknaging voor de beschaafde wereld en een
bedreiging voor den vrede van het vasteland is geweest.
Het scheen waarlijkdat er in Turkije slechts Turken
waren. Men heeft aan de Ottomaansche veiligheid ernstige
