253
Neen, de Generaal Pel heeft zeer verstandig gehandeld,
door, in dit opzicht, niets te spreken of te schrijven,
hetgeen trouwens ook niet in zijn aard lag, alvorens van
den goeden uitslag verzekerd te zijn. Dat zijn zwijgen
den onzuiveren toestand in het leven riep, welke nader
hand tot nadeelige gevolgen heeft geleid, kan ik niet
beamen; want ook zijn dood kon een terugkeer tot de
regeling van 2 Februari 1874 niet meer mogelijk maken.
De Heer Yan Rees zegt: „Ware Pel niet gestorven,
de oorlog zou waarschijnlijk reeds beslist zijn." Door
het woordje waarschijnlijk wordt alle tegenspraak weg
genomen. Alleen zij nog opgemerkt, dat de Generaal
Pel volstrekt niet zoo ver wilde gaan met het uitbreiden
zijner positie en het aanvallen van den vijand, als Yan
Rees en anderen dit wenschten. Wel was de taakdie hij
zich had opgelegdtoen hij plotseling en onverwachts uit
zijn gewichtigen werkkring werd weggeruktnog niet
volvoerd, maar hetgeen thans zal gebeuren onder den
Generaal-Majoor Yan der Heijden, behoorde niet tot zijn
oorlogsplan en is meer als een noodzakelijk gevolg zijner
handelingen te beschouwen. Hadde men vroeger Habib
Abdoel Rachman's voorstellen aangenomen, de oorlog zoude
vrij zeker ten koste van minder menschenlevens en met
meer terrein- wi volkenkennis doorgevoerd zijn, zoodat
niet waarschijnlijk, maar wel vrij zeker de goede uitslag
eerder bereikt was. Dat de Heer Van Rees, even als
kapitein Borel, alles in den Generaal Van Swieten afkeurt,
behoeft nog niet te leiden tot, verheerlijking van de ge
ringste oorlogshandelingen van Generaal Pel. Uit dezelfde
bronnen puttende als Borel, Van Rees en anderen, kan
ik niet nalaten als mijn gevoelen mede te deelen, dat de
door Generaal Pel gevolgde tactique de jour en jour (men
denke aan hetgeen Troohu van zijn guerre au jour le
jour verweten werd, toen hij tijdens het beleg van Parijs
