378
middelen veroordeelen, doch, zooals Cd. Busken Huet zeer juist
opmerkt
„De vraag is alleen of zij, die vóór ons in Indië geregeerd
hebben, al dan niet dwaalden, toen zij hier te lande hun Romeinsch
stelsel kwamen toepassen. En op die vraag geeft de practijk het
antwoord.
Nadat de tegenpartij was nedergeworpen, volgde bij de Romeinen
het zoo eigenaardig systeem van langzame onderwerping; van eene
onderwerping zonder schokken en op eene wijze, dat de overwonnene
zelf niet wist, wanneer hij eigenlijk onderworpen was.
„C'étoit une manière lente de conquérir. On vainquoit un peuple,
et on se contentoit de l'affoibliron lui imposait des conditions qui
le minoient insensiblement; s'il se relevoit, on l'abaissoit encore
davantage; et il devenoit sujet sans qu'oii put donner une époque
de sa sujétion.
In tegenstelling van dit Romeins ch recept beoogt men met den
Atjeh-oorlog eene onmiddellijke annexatie, zonder nog te hebben vol
daan aan de hoofdvoorwaarde: „on vainquoit un peuple."
Nederland is daardoor op den verderfelijken weg geraakt, door
de Spanjaarden bij hunne verovering van Mexico en Peru
gevolgd, waaromtrent Montesquieu zegt: „Si les Espagnols, après
la conquête du Mexique et du Pérou, avoient suivi ce plan, namelijk
het Romeinsch recept, „ils n'auroient pas été obligés de tout dé-
truire pour tout conserver.En daar gaat het in Atjeh naartoe.
Want Atjeh is door ons op Spaansche wijze aangevallen. Er zal
nog zeer veel verwoest moeten worden, om het te kunnen behouden,
tenzij men ten slotte nog terugkeere tot het Ro m eins che systeem.
Waar is het geheugen van Nederland gebleven? Kent het
zijn eigen Vaderlandsche Geschiedenis niet meer?
Tachtig jaren hield het klein landje als het was den oorlog tegen
Spanje vol en zegevierde ten slotte.
Wat wij tegen de Spanjaarden deden, doen de Atjehers
tegen ons.
Evenals wij, zijn zij tegen de Spaansche tactiek opgewassen,
Maar hetzelfde Nederland, dat zegevierend uit den strijd kwam.