195
dat ideaal van beschaving toen nog niet hadden bereikt terwijl
men, na de vele eu dure vredesproevenwel mag aannemen, dat zij
dat ideaal wel nimmer zullen bereiken, evenmin als de meeste Eu-
ropeesche volken, die zich een eeuwigen vrede zouden droomen.
De Christelijke leerstellingen: „hebt uw naasten lief gelijk u zelven
gij zult geeu kwaad met kwaad vergelden," zij klinken goed voor
Mennonieten of onder den preekstoel, waar de naast u gezeten eer
zame broeder of zuster soms in een zaligen dut er volstrekt
niet aan denkt om u eenig kwaad te doen, terwijl gij natuurlijk even
min een spoor van boosaardige gevoelens bij u kunt ontdekken. Maar
zoodra de gevoelens, belangen of opvattingen omtrent recht van ei
gendomzoowel der menschen als der volken, lijnrecht tegenover
elkander staan, en strijd of oorlog daarvan het natuurlijk gevolg is,
dan wordt de toepassing van die leerstellingen, waarom het ons dan
toch eigenlijk te doen moet zijn, niet alleen bezwarend, maar een
voudig onmogelijk.
Dan gaat 't niet aan, de tweede wang toe te stekeu als de andere
door ontvangen klewaughouwen reeds geheel ontvleeseht is. Dan
gaat 't niet aan, geduldig te wachten totdat de minder humane te
genpartij, „die Barbaar," u het hoofd gelieft af te slaan, om dat uit
de verte en juichend te vertoonen aan die hooge Nederlandscho
staatsdienaren, die Atjeh met een nog nergens gekenden „normalen
vredestoestand" hebben begiftigd huu dat te vertoonen als het werk
van den door hen behaalden triumf op politiek gebied"
Dan ziju beschaving en humaniteit ijdele klanken tegenover de wet
van het zelfbehoud. Dan wordt eenvoudig de natuurlijke inspraak
van het hart gevolgd, en de leer der wedervergelding, hetjws talionis
toegepast. Geene ernstige krijgsgeschiedenis, ook niet die van onzen
tegen de opgestane Belgen gevoerden strijd, zal u leeren, dat het
anders mogelijk is; dat het in de werkelijkheid anders toegaat.
Nog eenmaal keer ik terug tot Uwe schilderij, die in nog menig
ander opzicht stof tot overdenking geeft.
Het door U gegeven voorbeeld, Uw loffelijk streven, heeft mij
althans de overtuiging geschonken, dat er nog middelen bestaan om
sommige vooroordeelen eu ppvattingen dikwijls slechts het gevolg,