164
in oorlogstijd is opgelegd. In de beide eerstgenoemde rijken geschiedt
de aanvulling uit fabrieken onder militair béheer, in de andere rijken,
door tusschenkomst van de particuliere industrie.
Zijn mijne inlichtingen juist, dan bepaalt men zich bij het Neder-
landsch-Indisch leger alleen tot het opleggen van een voorraad ver
duurzaamd Australisch vleesch, welke echter niet uitsluitend voor
de verpleging van het leger te velde bestemd zou zijn, doch ook ter
voorziening van de bezettingen van die garnizoenen, alwaar niet altijd
versch vleesch te verkrijgen is.
Volgens de zienswijze van J. en ik wensch hier al dadelijk bij te
voegen, dat, naar het mij voorkomt, die zienswijze op goede gronden
berust zoude evenwel de verstrekking van andere conserven voor
de uitrukkende colonnes te Atjeh ten zeerste gewenscht zijn en zoude
de soldaat op verschillende tochten, gedurende welke de troepen
slechts eenige dagen van Kota-Eaclja afwezig bleven, zeer wel met
verduurzaamde levensmiddelen alleen gevoed hebben kunnen worden.
Zooals wij reeds zagen, kunnen echter de door J. voorgestelde
conserven, om verschillende redenen, niet voor het hem aangegeven
doel dienen.
Hieruit volgt dus van zelve de vraag, welke conserven dan wel
daarvoor in aanmerking kunnen of moeten komen.
Alvorens deze vraag te beantwoorden, eene enkele opmerking.
Zooals bekend is, heeft de erwtenworst, in den oorlog van 1870
voor de verpleging van het Duitsche leger eene groote rol gespeeld.
In de militaire fabriek te Berlijn werden dagelijks 75000 rations
gereed gemaakt en naar het leger verzonden, terwijl bovendien nog
twee particuliere fabrieken, waarvan de eene te Frankfortde andere
te Hamburg, voor het leger in werking waren. In het geheel werden
ongeveer 40 millioen rations verbruikt.
De uitstekende uitkomsten, welke met dit verplegingsmiddel ver
kregen werden, waren natuurlijk oorzaak, dat men daarmede na den
Fransch-Duitschen oorlog in onderscheidene legers proeven nam, die
meer of minder goed voldeden. In het Nederlandsche leger werden
deze proeven eerst in het klein, daarna op meer uitgebreide schaal
bij de manoeuvres genomen; aanvankelijk voldeed de worst minder,
omdat zij al zeer spoedig een onaangenamen ranzigen smaak verkreeg.
