475
insurrection de 1871 est encore présente au souvenir de tousmais les
vraies causes nous en échappent en partie (25) du moins, et il
n'appartient qu'a l'avenir impartial de determiner les responsabilités.
On le voit, ou est force d'en convenir, nous n'avons pas toujours eu le
beau rolenous avons été parfois les hommes de la violence, de la force, de
la conquête, il n'en est plus de même aujourdhui. A la justice somniaire
des premiers jours, a la justice des généraux et des soldats, a suc-
cédé la justice régulière des hommes de la loi. En Cat staat niet
alleen. Ook Maurice Wahl, hoewel hij het volk meer karakterge
breken toekent dan Cat en hunne toenadering reeds in de eerste
dagen der verovering, zoomede hun verlangen naar onderwijs voor
hunne kinderen, vooral daaraan toeschrijft, dat zij begrijpen, dat zij
er materieel voordeel door kunnen trekken, erkent, dat men tijdens
Bugeaud had kunnen vermijden met de Kabylen in het strijdperk te
treden, en dat men van die bergbewoners, welke men tot in 1S57
noch had kunnen onderwerpen, noch hunne neutraliteit had laten
bewaren, niets anders kon verwachten dan gedurige hervatting der
vijandelijkheden, terwijl ook Jules Duval in zijn „Algérie," Paris
1877, (het werk dat de generaal Booms voornamelijk gevolgd heeft
bij de samenstelling zijner „Studiën over Algérië") op bladz. 8 ge
waagt van de langdurige neutraliteit der Kabylen. Maar Algérië
moest in zijn geheel veroverd ivordenen daarom moesten ook de
Kabylen, zoo als Bugeaud reeds beproefde, te vuur en te zwaard
worden ten ondergebracht, de Kabylen, dat andere volk, waarvan
men, afgaande op den uitroep van X„De Kabylen hebben met de
„Arabieren niets gemeen," zoude zeggen, dat het met de verovering
van Algérië door de Franschen, en met de opstanden tegen de
laatsten, niets te maken had.
De geachte schrijver eindigt zijne critiek met een paar woorden
over Tunis. Hij zoude niet gaarne geschreven hebben, wat Léon
Journault heeft gezegd. Dat wordt ook niet van hem verlangd; 't
is voor den I. P. volkomen voldoende, dat genoemde Fransche afge
vaardigde, die ter plaatse aanwezig was, op het papier bracht wat
X. niet gaarne zoude schrijven.
