11
De To?ikin-expeditiën.
Bij de eerste Tonkin-expeditie in 1873, onder bevel van Francis
Garnier, waren de verschillende, in de delta der Roode Rivier bezette
punten, gelegen aan die rivier of aan belangrijke arroyos, zoodat het
transport geheel door kanonneerbooten en jonken geschiedde.
Hetzelfde was het geval in 1882, toen de commandant Rivière de
stad en de citadel van Hanoi hernam.
Eerst bij de verkenningen in de richting van Sontay, toen de wa
terwegen niet meer voldoende waren om de troepen op het tooneel
der operatiën te brengen, moest men zijn toevlucht nemen tot last
dieren en koelies uit het land.
De eenige lastdieren die gebezigd werden waren muildieren, voor
een klein gedeelte verschaft door de artillerie te Saigon en voor de
rest afkomstig uit Algerië, waar zij tegelijk met de troepen van het
expeditionnaire korps waren ingescheept. De remonteering dezer die
ren was zeer moeielijk, want de voornaamste markt van muildie
ren in het Oosten, waaruit Frankrijk zich ook in den regel voor Ne-
der-Cochinchina voorziet, China namelijk, was toen voor de Fran-
schen uit den aard der zaak gesloten.
De koelies werden bij de expeditionnaire colonnes gebezigdmen
vindt daarvan reeds melding gemaakt bij de eerste verkenningen naar
Sontay. Generaal Bouet spreekt in zijn rapport van 500 koelies, die
bij het eerste geweerschot op de vlucht sloegen. De kolonel-comman
dant der artillerie gebruikte ook koelies voor het vervoer zijner ge
trokken berg-4ponders naar de gevechtsstelling; hij beklaagt zich
eveneens dat zij bij het eerste kanonschot wegliepen. Eindelijk spreekt
generaal Millot, in zijn rapport over de inneming van Bac-Ninh, over
2000 koelies, ingedeeld bij de. le brigade (Brière de l'Isle)de 2"
brigade zal er zeker ook wel een aantal gehad hebben.
Alle bijzonderheden omtrent deze koelies, en hunne wijze van
aanwerving, organisatie en gebruik zijn nog niet bekend. Wij kunnen
slechts het volgende uit een particulier bericht mededeelen
„De koelies, in den aanvang zeer schaars, waren na Sontay ge
makkelijk te krijgen. Hun loon bedroeg van 60 centimes tot 1 franc
per dag; bovendien ontvingen zij op marsch van de administratie een
ration van 0,7 KG. rijst, waarvan de prijs van hun loon werd afge-
