550
van eene expeditie, eenige honderden of duizenden dwangarbeiders
bijeen te brengen, daarbij een eveneens op liet laatste oogenblik sa
mengesteld kader in te deelen, het geheel aan boord van eenige
schepen te laden en op het oorlogsterrein aan wal te zetten ouder
het motto: „Dèbrouillez vous", is vooral bij de tweede Atjeh-
expeditie onhoudbaar gebleken.
Men volgde dit systeem daar letterlijk op. Op verzoek van den
Directeur van Justitie werden de dwangarbeiders eerst eenige dagen
vóór het vertrek op de inschepingsplaatsen bijeengebracht en ter be
schikking van het Departement van Oorlog gesteld, omdat voor hen
anders op die plaatsen geen werk en geen voldoend logies zoude zijn.
Yan eene behoorlijke indeeling kon dus al dadelijk moeielijk sprake
zijn; bovendien werden de dwangarbeiders gedurende den overtocht
niet gesteld ouder het toezichtvoerend personeel, zoodat, toen op 9
en 10 December 1873 tot laat in den avond op verschillende punten
der landingsplaats alles aan den wal was gezet, de verwarring al
dadelijk aanving. Reeds tijdens het debarkement en in den daarop-
volgenden nacht waren de dwangarbeiders onmiddellijk benoodigd.
Daar niemand van het opzichtvoerend personeel wist, welk gedeelte
hem toebehoorde, en wederkeerig de veroordeelden geen van het kader
kenden, gaf het weinig of de hoofddoeken al verschillend gekleurd
en de broeken verschillend gemerkt waren. Men nam wat voor de
hand was, en op deze wijze eenmaal in de war geraakt, is het ge
durende den geheelen loop der expeditie niet mogelijk geweest de
orde te herstellenal de herkenningsteekens, waarvan de dwang
arbeiders zelfs tot in het overdrevene waren voorzien [bldz. 123], waren
niet in staat daaraan iets te veranderen, zoodat men van de transport
middelen op verre na niet dat nut heeft getrokken, dat bij eene goede
organisatie bereikbaar ware geweest (I). Bij de eerste Atjeh-expeditie
trad de verwarring niet zoo onmiddellijk, maar eerst een paar dagen
na de landing in. Dat men bij die expeditie de nadeelige gevolgen
daarvan niet in hoogere mate heeft ondervonden, is alleen te wijten
aan den spoedigen terugtocht der troepen.
(1) De onvermoeide werkzaamheid van den onder-intendant der 3e brigade D. TV".
Muller, die met het geheele koeliedepót- belast werd, heeft in dezen echter veel goed
gemaakt..
