haar de goede verpleging van menschen en dieren, hoeveel moeier
lijkheden aan die goede verpleging ook dikwijls verbonden waren.
Met lofwaardigen ijver kweet zij zich van hare taak en alle bezwa
ren wist zij te overwinnen. Ik geloof niet, dat de officieren van
administratie zullen beweren, dat er voor hen weinig te leeren valt
bij groote manoeuvres. Hun werkkring is daarbij even omvattend
als bij den werkelijken oorlog en veelal niet gemakkelijker. Aan
den geneeskundigen dienst viel niet alleen de ziekenverpleging ten
deel, maar ook de zorg voor de hygiëne in de bivaks, het volgen
der troepen in het gevecht, het verplegen en vervoeren van ach
terblijvers. Kortom ieder kon leeren zien, hoe zijn arbeid moest
gericht zijn op één doel, het belang van het geheel; maar ieder
kon ook voelen, hoe hij als schakel in dat groote geheel nuttig kon
zijn en onmisbaar was.
Maar ook ieder wapen en iedere dienst afzonderlijk kon veel leeren.
Alles was zooveel mogelijk in den oorlogstoestand verplaatst en
had zich dus moeten mobiliseeren en dit op zich zelf is eene hoogst
nuttige oefening. Zoowel bij de concentratie als gedurende den
mauoeuvretijd en bij den terugkeer naar de garnizoenen werden
flinke marschen gemaakt, waarbij de troepen uitgerust waren als in
oorlogstijd en hun treinen medevoerden; de noodzakelijke voortdu
rende zorg voor deze treinen was voor velen eene geheel nieuwe
oefening.
In de legerplaatsen leerde ieder voor zichzelven en voor zijn troep
zorgen, evenals, of althans nagenoeg op gelijke wijze als, hij dit te
velde te doen heeft.
Bij de manoeuvres zelve was voor de Infanterie eene voortduren
de oefening in den marschveiligheidsdienst, in de ontwikkeling tot
het gevecht en in de vuurdiscipline weggelegd. De omstandigheden,
waaronder de manoeuvres plaats hadden, maakten die oefeningen veel
nuttiger dan in het garnizoen. Omdat men voortdurend optrad tegen
over een vijand, van wiens handelingen men weinig of niets wist en
die dus zonder ophouden tot waakzaamheid noodzaakte, zat er veel
meer ernst bij den veiligheidsdienst voor. Hetzelfde gold in hooge
mate bij den voorpostendienst, die dag en nacht werd uitgevoerd.
Bij de oefeningen nabij de garnizoenen wordt daarentegen de voor-
