572
geplant wordt en waarbij men zorgt de doornen tjarangaten deele
naar boven, ten deele naar beneden te leiden tegen de dicht bij
elkander ingeheide bamboezen. Achter dat staketsel en rechthoekig
daar op worden gewoonlijk toeda toeda's of spaansche ruiters geplaatst,
echter zoo, dat tusschen twee toeda's niet meer ruimte is dan om
een paard door te laten. Whrdt nu het staketsel geforceerd en jaagt
er een ruiter door, dan vindt hij zich deerlijk verschalkt wijl hij,
om zoo te zeggen, zich in eene fuik bevindt en niet meer wenden
kan. Wijders is het terrein tot aan de borstwering zooveel mogelijk
door wolfskuilen, randjoe's en soera's (beide benamingen van voetangels
van bamboe of ander hard hout) tegen bestorming beveiligd. Het
gebruik van grachten is niet inheemsch, maar schijnt men dit van ons
afgekeken te hebben, althans de hoofdplaats Boni was tijdens de laatste
oorlogen gedeeltelijk door grachten van verschillende profielen verdedigd.
Versterkingen der Balineezen.
De kampongs der Balineezen zijn op zich zelve reeds versterkingen
en als het ware ter verdediging ingericht tengevolge van hun
eigenaardigen bouwtrant. Verscheiden familiën, somtijds tot vijftien in
getal, bouwen hunne woningen in elkanders onmiddellijke nabijheid.
Sommige huizen zijn van steen, andere van hout op palen en
waarschijnlijk tot bewaarplaatsen dienende, enkele van klei.
Deze huizengroepen zijn door een steenen muur omgeven, terwijl
de huizen afzonderlijk somtijds ook nog door muren van elkander
gescheiden zijn. Een zandweg, ongeveer 6 M. breed, loopt door de
geheele kampong en wordt door andere van geringer breedte recht
hoekig gesneden. Op dezen hoofdweg komen de poortjes uit, die
toegang tot de woningen geven. Zij zijn zeer smal, zoodat twee
personen naast elkander niet kunnen binnen gaan. De geheele kam
pong wordt weder omringd door een zwaren muur van klipsteen en
klei, dik ongeveer 0,6 M. en 2 a 3 M. hoog.
Door grachten en allerlei hindernissen en beletselen wordt het ver
dedigingsvermogen verhoogd.
Versterkingen op Borneo.
De bewoners van Borneo hadden in 1861 geheel geblindeerde
en stormvrije vierkante redouten en daarachter een versterkt bivak
de borstweringen waren uit twee of drie rijen boomstammen samen-
