15
deelige wijze te vestigen, zijn naar mijn inzien goed gekozen; zij
beantwoorden althans aan mijn oogmerk, hetwelk isvooruitgang,
zonder geweld te gebruiken; de gemeenschap verbeteren om de
onderlinge aanraking te vermeerderen; den handel, den land
bouw aanmoedigen en dezen wederkeerig tot steunpunt van den handel
te maken; het onderlinge oorlogen tegengaan, en daarmede de onrust
doen ophouden die den landbouw belemmert en alle zucht naar eigen
dom vernietigt.
„Ik kan mij zeer goed vereenigen met het denkbeeld van den
resident, om door het zendelingswerk den weg tot meerdere be
schaving en den lust tot den arbeid te doen voorbereiden. Indien
de pogingen der zendelingen ingang vinden, waaraan ik niet twijfel,
dan zal het te gemakkelijker zijn om op de gelegde grondslagen een
regelmatig bestuur te bouwen. Het werk der zendelingen zal groote
onkosten besparen, die anders, om hetzelfde doel te bereiken, aan
ambtenaren, troepen en andere middelen zouden noodig zijn.
„Omtrent hetgeen de resident over de gevolgen van den aanvoer van
pandelingen naar Padang zegt, heb ik reeds tot maatregelen besloten
die den aanvoer beperken zullen. Het kwaad is echter niet zoo groot
als de resident zich voorstelt. De meest ervarene personen zijn het
eens, dat de pandelingen en slaven het meest ontstaan door schulden,
welk verschijnsel ook in de Battalanden bespeurd wordt, wegens
den betrekkelijk hoogen djoedjoeran (huwelijksgift), die de bruidegom
aan den vader der bruid moet geven. Het verkoopen dezer slaven
en pandelingen buitenslands zou daarvan het gevolg nog niet be
hoeven te zijn, indien die handel niet in de zeden der bevolking van
het noordelijk en middengedeelte des eilands ware gelegen. Althans
in de baai van Telok Dalem, waar overigens dezelfde gebruiken
als elders bestaan, worden zeer zeldzaam slaven uitgevoerd, omdat
men het daar als vernederend beschouwt voor den natuurgenoot.
Door het verbreiden van deze denkwijze zoude ik in de overige deelen
van het eiland den slavenhandel in onbruik willen doen geraken
want ga ik er toe over, zonder overgangsmaatregelen den uitvoer van
pandelingen te verbieden, dan is het te vermoeden dat het volk, dan
plotseling van een ruilmiddel verstoken, dat noodig is om andere be-
noodigdheden te bekomen, een te grooten handel met Atjeh zal
