304
de 2e Bonische expeditie, omdat eeo en ander, hoewel Dog zeer
veel te wenschen overlatende, toen van dien aard geweest is, dat
men krijgsverrichtingen heeft kunnen ondernemen, waarvan de snel
heid en de afstand, waarop zij zijn uitgestrekt, in onze latere oorlogen
zelden of niet zijn overtroffen (1).
Daaromtrent vindt men vermeld dat aanvankelijk het D. v. O.
had voorgesteld om aan de expeditie dwangarbeiders toe te voegen,
maar dat dit was afgestuit op de meening van het Hoog Gerechts
hof in Neerlandsch-Indië dat, vermits de tegen hen gewezen vonnissen
bevel droegen, waar zij hun straftijd moesten doorbrengen, geen be
voegdheid bestond daarop inbreuk te maken en hen naar Celebes over
te voeren. Men was daarom genoodzaakt zich te bepalen tot het
aanwerven van vrije koelies, aanvankelijk tot een getal van 800,
later opgevoerd tot 1100. Geheel zonder pressie schijnt dit niet te
zijn geschied; te Batavia werden althans 300 koelies, soms in spijt
van geboden tegenstand, door de politie bijeengebracht en werd hun
door den resident afgevraagd, of zij tegen een ruime belooning in
geld per maand, benevens kleeding en voeding, als koelies aan de
expeditie wenschten deel te nemen. Slechts weinigen weigerden en
den daaropvolgenden dag vertrok de expeditie. Daar dit cijfer
echter voor de behoefte niet voldoende was, kwam de opper
bevelhebber op de gedachte een aantal karren met trekossen
aan de intendance toe te voegen, alsook een aantal draagzadels
mede te nemen. Men bezat toch de overtuiging, dat op Celebes een
voldoend aantal pikolpaarden zoude te verkrijgen zijnmocht dit
niet het geval zijn, dan was de generaal voornemens, als uiterste
redmiddel, de cavalerie te laten afstijgen en de paarden als vracht
dieren te gebruiken, daar hij zich niet door gebrek aan transport
middelen wilde lateis weerhouden. Te Passaroeang werden 30 karren
besteld en te Soerabaia werd de levering van 50 draagzadels aanbe
steed. De berekening was, dat elke kar een last, gelijkstaande aan
die van 20 koelies, zou kunnen vervoeren en dat elk draagpaard den
arbeid van 4 koelies zou kunnen verrichten, zoodat, wanneer ziekte
en sterfte onder de koelies en trekdieren geen teleurstellingen zouden
berokkenen, alsdan een gewicht van ruim 30000 KG. zou kunnen
(1) Perelaer. De Bonische expedition.
