"V .A. IR, X -A__
Het middel van Borneo om het Noorden te vinden.
Het zij mij vergund een paar opmerkingen te maken aangaande het
in Ho. 7 van dit tijdschrift vermelde eenvoudige middel tot een globale
bepaling van het Noorden, ten einde hen, die het in toepassing zouden
willen brengen en niet in de rimboe willen verdwalen, tot omzichtigheid
aan te manen.
Laten wij beginnen met aan te stippen, dat het middel bij zonsopgang
nooit doorgaat, want de knop van het horloge wijst flan ongeveer op het
Oosten. Zelfs als de zon zoo noordelijk staat als mogelijk is, nl. om
streeks 21 Juni, is dit hemellichaam bij zijn opgang nog 67° van het
N. verwijderd en wijst dus de knop van het horloge ook 67° mis.
Om 9 uur zou, wilde het middel doorgaan, de zon in het Oosten moeten
staan; maar zij is dan reeds een goed eind tot het N. of tot het Z. ge
naderd en de knop staat dus ongeveer 45^ uit de directie links of
rechts. Dit ten minste voor de tropen. Buiten de keerkringen komt
het voor, dat in den zomer de zon in den voormiddag door het Oosten
gaat en wanneer dit tijdstip niet te veel van 9 uur vërschilt, dan is het
resultaat vrij bevredigend; zoo ook 's namiddags om 3 uur, als de zon
ongeveer in het Westen staat.
Om 12 uur, wanneer de zon in het Z. komt, dan is de zaak in
orde, maar zoodra zij daarna weder over ons hoofd is heengegaan en
Noorderdeclinatie krijgt, dan wijst de methode-Borneo ons juist den
verkeerden weg op; dit is eene bedenkelijke zijde van die methode en
bewijst, dat eenvoudigheid niet altijd het kenmerk van het ware is.
Het resultaat is dus, een welbekend rijmpje variëerende:
Met het horloge in de hand
Dwalen wij door 't gansche land.
Te Pontianak, de vermoedelijke bakermat van de methode-Borneo,
gelegen op den evenaar, doet zich bovendien 2 maal 's jaars het geval voor,
dat de zon van 6 uur tot 12 uur in het O. en daarna van 12 uur tot 6 uur in