423
voor het in oorlogstijd zoo hoog noodige personeel voor de ver
pleging en een gedeelte van het materieel. In zulke tijden toch
zullen in streken met geringe bevolking groote troepenafdeelingen
gelegerd kunnen zijn, en terwijl de burgermaatschappij door den
krijg ontwricht is, terwijl de industrie vele harer inrichtingen zal
sluiten door volksverloop, en doordien het leger vele handen aan
den arbeid onttrekt, zal dat leger in toenemende mate levensbehoeften
noodig hebben, en onder deze in de eerste plaats brood, dat, zooals
de ondervinding leerde, de soldaat niet zonder nadeel voor zijn ge
zondheid langen tijd ontberen kan, en dat in den oorlog desnoods
op zich zelf voldoende is hem gedurende geruimen tijd op krachten
te houden.
Een vluchtige terugblik op de broodvoorziening tijdens de 2*
expeditie tegen Atjeh moge in het licht stellen in hoeverre het
voren opgesomde van toepassing is op Indië. Om de toepen te
velde zooveel mogelijk versch brood te verzekeren was aan de firma
Le Roux Co. te Batavia een voorschot van 60.000 verleend
om de werktuigen voor een machinale bakkerij in Europa aan te
schaffen. Ondanks den geruimen tijd, gelaten voor de voorbereiding
der expeditie, en ondanks het oponthoud, dat de landing ondervond
door de cholera, kwam de bakkerij te laat aan. 18 December 1873
werd Penajoeng bezet, 23 d. a. v. eerst was de bakkerij ter reede van
Atjeh en 8 Januari 1874 had de eerste verstrekking van brood
plaats.
Behoudens de onvermijdelijke moeilijkheden verbonden aan het
vervoer en de opstelling der machinerieën, het onder dak brengen
van het meel, en den aanvoer van bruikbaar water, daar dat uit de
rivier met deugde, maakte de agent van den aannemer aanhoudend
bezwareo, was hij onwillig en had hij allerlei pretensiën. Yaak eischte
hij op hoogen toon allerlei hulp in werkkrachten, hoewel hij die reeds
lang tegen betaling van Penang kon bekomen. Terwille der troepen
werd die hulp meermalen door 't oppercommando of door de inten
dance verleend, maar dit kon niet voorkomen dat de broodlevering
half Maart ophield; de agent was met de Noorderzon vertrokken;
liever dan zich met de borst op de vervulling van het contract toe
te leggen, had hij gedurende zijn verblijf op Atjeh winst gezocht
