1070
alleen de vraag nog over, hoedanig wij het best gebruik zullen kunnen
maken van onze nieuw veroverde stelling, zoowel in ons politiek, als in
ons handelsbelang."
Juist, die vraag bleef dan nog ter beantwoording over, en even
als bij het langer volgen van den door den Generaal van Swieten
aangewezen weg, durf ik zeggen, dat, bij vermeerdering van onze
kennis van land en volk, ook na de voltooiing van het plan van den Ge
neraal Pel zou gebleken zijn, dat ten opzichte van Atjeh 's kust
staten iets anders noodig was dan art. 5 aangaf van de reeds
genoemde instructie en hoe, in verband hiermede, op politiek gebied
verder te Groot-Atjeh moest opgetreden worden. Er leiden verschil
lende wegen naar Rome en ook het stelsel van Generaal Pel, zou
de oplossing van het vraagstuk niet in deD weg gestaan hebben.
Integendeel! Ware de Generaal Pel niet gedurende zijn roemrijken
veldtocht in 't begin van 1876 gestorven, maar had hij zijn plan met
de hem eigen energie en voortvarendheid kunnen voltooien, dan zou
den hij en de hem toegevoegde kundige assistent-resident daarna on
getwijfeld spoedig ingezien hebben, wat zonder verder wapengeweld
gedaan moest worden om het einddoel van ons streven de onder
werping te bereiken.
Het in het plan geuite denkbeeld om, in verband met de afslui
ting van Groot-A'jeh van de zee, ons ook te vestigen op enkele
goed gelegen punten in de Onderhoorigheden, was alvast een schrede
in de goede richting.
De Generaal Pel zou dan zeker hebben ingezien, dat vele zijner
posten in de vallei van Groot-Atjeh nutteloos waren en konden op
geheven worden en, na de bezettingen hiervan, voor zooveel noodig,
te hebben benut voor onze vestiging op die enkele goed gelegen punten
in de Onderhoorigheden d. w. z op Noord- en Westkust (Edi op de
Oostkust bestond al), tot de wetenschap gekomen zijn, hoe verder
in hoofdzaak de politiek het werk moest voltooien.
Door 's Generaals ontijdigen dood evenwel, kwam er groote ver
traging in de uitvoering van zijn plan, waaraan wat Groot-Atjeh
betreft, eerst de laatste hand werd gelegd in het begin van 1877 onder
Generaal Diemontterwijl op de kusten geen posten werden opgericht
te Gighen en te Melaboehzooals in het plan lag, maar alleen in
