25
buitengewoon krachtige persoonlijkheid, scherpzinnig en energiek
en op wiens geboorte niets valt aan te merken, zeker de meest ge-
wenschte persoon, dien men kiezen kon.
Waarom koos men hem dan niet?
Wel, eenvoudig omdat de voorname hoofden geen sultan wilden,
zjj kozen immers toen den jongen Toeankoe Mohamad Daoed ook
niet, zij deden eenvoudig geen keus, hoewel zij daartoe even goed
in de mogelijkheid waren als 4 jaren later, toen het Toeankoe Haschim
door zijn intusschen verkregen invloed en hulp vooral van Habib
Abdoer Rachman, eindelijk gelukte, den jeugdigen Toeankoe Mohamad
Daoed tot sultan te doen kiezen.
En als de voorname hoofden op het tijdstip, dat eenheid in het
gezag van het liooc/ste belang was, in 1874, toen de oorlog met het
hen overmachtige Nederland pas was uitgebroken, geen sultan kozen
en vier jaren later, nadat zij door Toeankoe Haschim en Habib Abdoer
Rachman overtuigd waren geworden van de wenschelijkheid om een
algemeen erkend wettig hoofd van den staat te bezitten, weder niet
Toeankoe Haschim wilden, de krachtige persoonlijkheid, maar toen
het kind aanstelden, dat zelf niet regeeren kon en daardoor duidelijk
te kennen gaven, dat zjj zeiven, ieder voor zich in zijn gebied, het
heft in handen wenschten te houden, is het ons dan nog niet duidelijk
genoeg, dat men niet in een herstel van het sultanaat het middel
moet zoeken om tot de onderwerping van Atjeh te geraken?
Handig maakte Toeankoe Haschim gebruik van de verkiezing van
Toeankoe Mohamad Daoed tot sultan, geleidelijk wist hij ons te over
tuigen van de vestiging van een centraal gezag te Kemala en dit
tegenover ons meer en meer te doen gelden, eerst toen wij bij de
optreding van den eersten civielen gouverneur een politiek van ver
zoening en zoeken van toenadering invoerden, maar vooral later, toen
van ons het denkbeeld uitging van herstel van het sultanaat onder
den gekozen sultan Toeankoe Mohamad Daoed.
Wij gaven daardoor zelf te kennen, juist wat wij m. i steeds met
de uiterste zorg hadden moeten vermijden, dat het Toeankoe Haschim
gelukt was een centraal gezag daar te stellen te Kemala en dit voor
ons een zeer gewichtige factor was; wij bewezen juist wat hij zoo
gaarne bewijzen wilde, dat het door de Atjehers gekozen hoofd van
