416
dat, wanneer declinatie en breedte weinig verschillen, het op het
middaguur en eenigen tijd daarvoor en daarna bijna ondoenlijk is,
zich door de zon te oriënteeren.
Eindelijk moet nog opgemerkt worden, dat het uur van opkomst
(ondergang) der zon zeer weinig van 6 uur V. M. (N. M.) verschilt.
Het grootste verschil, nam. bij 11° Z. Br. en 23.5° N. D. en 23.5° Z.
D., is 40', zijnde de uren van opjromst resp. 6 uur 20 min. en 5 uur
40 min. (1)
Om zich 's nachts te oriënteeren, kan men, behalve van het kom
pas, gebruik maken van de maan en van sommige sterrenbeelden.
Het vlak, waarin de maan zich om de aarde beweegt, snijdt de
ecliptica onder een hoek van 5° 8'.
De grootste declinatie van de maan is dus 23° 30' 5° 8' of
ruim 28.5° N. en Z., terwijl zij bij iedere omwenteling op zekere
oogenblikken minstens bedragen moet 23° 30' 5° 8' of 18.5° N.
en Z.
In den tijd, welke verloopt tusschen twee zelfde schijngestalten
30 dagen) gaat dus de maan twee malen, eens in haar klim-
menden en eens in haar dalenden tak, door het Zenith van sommige
plaatsen, welke liggen tusschen 18.5° N. en Z. breedte, terwijl dit
nog gebeuren kan met plaatsen, die 10° meer Noordelijk en Zuidelijk
gelegen zijn.
De Nederlandsch Oost-Indische bezittingen hebben dus iedere 30
dagen de maan eenigen tijd in het Noorden en eenigen tijd in
het Zuiden.
Dat dit hemellichaam daarom ook door het Zenith van alle
plaatsen moet gaan, zou eene onjuiste gevolgtrekking wezen, daar
de declinatie van de maan in 24 uur soms 4° verschilt.
Hoewel de maan ons bij het oriënteeren nog minder hulp verschaft
dan de zon, kunnen de volgende punten misschien toch te pas komen.
(1) Noemt men het uur van opkomst (ondergang) der zon J?dan is cos p
tg. declinatie X tg. breedte. Liggen declinatie en breedte aan dezelfde zijde, dan
geeft p het uur van de opkomst in het tegengestelde geval, dat van den onder
gang der zon aan. liet tijd wordt hier natuurlijk zonnetijd bedoeld. De middelbare
tijd is op 1 Januari 4 min. vóór; op 11 Februari 14, 5 min. vóór; 15 April ge-
Ijjk1 Juni 3 min. achter; 15 Juni gelijk; 26 Juli 6 min. vóór; 31 Augustus gelijk!
3 November 17 min. achter en 25 December gelijk.
