163
(kleuren8teendruk) genoemd, de tweede wijze, omdat hierbij de pho-
tographie eene voornamere rol speelt, noemt men photolithographic
en de derde wijze, autographie.
Chromolithographie. Alle kaarten, waarbij het vooral aankomt
op eene fijne bewerking (d.z. dus de kaarten op kleine schaal of de
overzichtskaarten), worden met behulp van gravure gemaakt.
De bewerking voor den kleurensteendruk, zooals die o. a. voor de
kaart 1200000 van de Wester-Afdeeling van Borneo toegepast wordt,
geschiedt als volgt.
De bij de opnemingsbrigade geteekende kaart wordt gephotographeerd
en van het negatief op geprepareerd albuminepapier overgebracht,
door beide, op elkander geplaatst in een houten raam (kopieerraam),
eenigen tijd aan het zonlicht bloot te stellen.
De aldus op het albuminepapier overgebrachte kaart (matrijs ge
noemd) wordt met vetten inkt ingewreven, zoolang met water afge-
wasschen, tot zij zich geheel zuiver vertoont, daarna nog vochtig op
een lithographischen steen gelegd en met dezen eenige malen door de
pers gehaald, waardoor zij van de matrijs op den steen wordt afgedrukt.
Daarna wordt de steen met opgeloste gom bedekt en om de tee-
kening op den steen te versterken en beter tegen de nu volgende
etsing bestand te doen zijn, wordt zij met een sponsje met drukinkt
(met terpentijn verdund) aangewreven, waarbij de gom, die door de
vette teekening wordt afgestooten, op de open gebleven gedeelten van
den steen het aannemen van inkt belet.
Om de teekening meer en relief te brengen, wordt een dun laagje
van den steen door middel van verdund salpeterzuur weggebrand
(geëtst), en om te voorkomen dat de teekening door deze etsing lijdt,
wordt zij vooraf bestrooid met harspoeder, dat zich op de teekening
vastzet, en daardoor een beschermende laag tegen het ets vocht vormt.
Wordt daarna de steen met terpentijn schoongemaakt en met de
drukrol ingezwart, dan is hij gereed voor het nemen van afdrukken
en draagt den naam van moedersteen.
Yan dezen steen worden de noodige afdrukken met gewonen drukinkt
(die niet vet is) op papier gemaakt, en deze overgedrukt op zooveel
van te voren met gom ingewreven en daarna schoon gewasschen
