68
moet aanmerkelijk goedkooper gewerkt worden dan bij die in Neder
land. De hoogst eenvoudige inrichting in werkloodsendie nagenoeg
mets aan onderhoud kosten, de uiterst zuinige formatie aan diri-
geerend en opzichtvoerend personeel, de zeer hooge opbrengst van
den afval, het bijna uitsluitend werken met vrije Inlanderswaarvan
hoogst enkelen, voor een werkdag van 9 uur, met inbegrip van
een half uur schafttijd, een loon van f 1,— tot /"0,80 of ƒ0,70 ver
dienen doch de meesten van f 0,60 tot f 0.40 en zeer velen /o.30 en
f 0.25 ontvangen, zijn zoovele oorzaken daarvan; en met nadruk moet
er op gewezen worden dat de lage loonen hier volstrekt niet gepaard
gaan met minder productievermogen van den werkmanwie ooit
de handigheid heeft gadegeslagen, waarmede dergelijk werk door
Inlanders, zelfs door Inlandsche knapen, haast kinderen nog, wordt
verricht, zal daaraan niet meer twijfelen.
In welke mate te Soerabaia goedkoop gewerkt wordt, blijkt wel
het duidelijkst daaruit, dat blijkens de opgegeven cijfers de opbrengst
van den afval ongeveer f 12000 of jaarlijks f 4000 meer bedraagt
dan het gezamenlijk bedrag der arbeidsloonender pottenstempels
en gereedschappen en der algemeene onkosten; zoodat de prijs der
patroonhulzen lager is dan die van de grondstoffenwaaruit ze
worden vervaardigd.
Voorts moet wel in het oog gehouden worden dat de financieele
schade, aan de opheffing der patroonfabriek verbondenzich geenszins
bepaalt tot de boven berekende som van f 80000 's jaars. Bij
die opheffing toch verminderen de uitgaven voor de P. W. op verre
na met met het totaal der uitgaven voor de patroonfabriek. Stoom
kracht blijft namelijk voor de P. W. onmisbaar en al wordt de
vereischte drijfkracht minder, het kolenverbruik in de machine zal
daardoor zeer weinig afnemen. Een directeur en twee ondergeschikte
officieren blijven volstrekt noodig; één opzichter en één meester
knecht evenzoo met het oog op de fabricage der buizen en tal van
andere voorwerpen bovenvermeld; maar de hoofdzaak is, dat in ver
band met de zeer groote waarde aan materialen, die in de patroonfabriek
worden verwerkt, de percentsgewijze verhooging voor algemeene onkos
ten, die thans 8.88% heeft bedragen, bij opheffing van de pa
troonfabriek, voor de overblijvende P. W tot minstens 100% stijgt.
