42
Uit de sterftecijfers in dezen staat merken we op dat Soerabaja
werkelijk veel ongezonder is dan Magelang, maar of die sterftecijfers
op zich zelve zoo onrustbarend zijn, dat men Soerabaja niet zou
durven aanbevelen als centraalreduit, meen ik te mogen betwijfelen.
Beschouwt men nu ook de cijfers omtrent het aantal behandelden,
hetgeen toch evenzeer van belang is, omdat bij eene verdediging
niet alleen het verlies door sterfte maar ook het aantal niet-beschik-
baren door ziekte bij het leger gewicht in de schaal legt, dan zou
men daaruit opmaken dat Soerabaja niet zoo ongezond is.
De oorzaak van dit feit is daarin gelegen, dat de ongezondheid
van Soerabaja zich bijna alleen openbaart in het veelvuldig voorko
men van cholera, welke ziekte meestal een doodelijken afloop heeft.
Dit is een gevolg van de slechte drinkwatervoorziening ter plaatse.
Voor ongeveer 20 jaren maakte de cholera op vele plaatsen in
Indië tal van slachtoffers, in 't bijzonder te Batavia, doch dit is
aanmerkelijk verbeterd sinds men de drinkwatervoorziening in die
plaatsen verbeterd heeft door arthesische putboringen. Voor Soerabaja
is echter in al dien tijd niets gedaan. Na eenige vruchtelooze pogin
gen om ook daar arthesisch water te verkrijgen, heeft men de slechte
drinkwatervoorziening gelaten zooals zij was, hoewel eene verbetering
in den geest van die te Rotterdam alleszins mogelijk is. Ik wijs
slechts op de beantwoording der Prijsvraag uitgeschreven door het
Roninklijk Instituut van Ingenieurs. Zonder twijfel zal de oplossing
dezer quaestie den staat veel geld kosten; maar wanneer bijna elke
groote stad in Europa voor de verbetering van den gezondheidstoe
stand ter plaatse door goede watervoorziening, rioleering, waterver-
versching enz. schatten uitgeeft, waarom moet eene groote handels
stad als Soerabaja daarvaD verstoken blijven. Geheel afgescheiden van
de defensie was de Regeering m.i. reeds lang verplicht in dien toe
stand verbetering te brengen, al ware het alleen ter wille van het
groote aantal Europeanen, ongeveer 1/7 gedeelte der Europeesche
bevolking van geheel Indië, dat hier gevestigd is.
Maar er is meer. Het garnizoen is gelegerd in een minder gezond
gedeelte der plaats, n.l. in de oude stad, die veel te dicht opeen
gebouwd is voor eene Indische plaats en die doorsneden wordt door
de armen en afleidingen van de Kali Mas, welke rivier te voren de
