320
moerassige streek te marcheeren, waarbij hun ten slotte de mid
delen ontbraken om hunne uitrusting en voeding op praktische wijze
mede te voeren, daar er geen dragers en pakdieren waren en de
Lefebvrewagens, nutteloos in zulk terrein, het aanleggen van
een weg noodzakelijk maakten, waarvan de bouw aan duizenden het
leven kostte.
Men had bij de voorbereiding der expeditie moeten bedenken, dat
op dit eiland zonder wegen geen karren, doch dragers en draagdie-
ren volstrekt noodig waren. De verontschuldiging, dat men deze niet
in voldoende aantal kon bekomen, is niet afdoende, wanneer men
aan den geweldigen trein van menschen en dieren denkt, die de Engel-
schen bij hunne veldtochten in Afrika medegevoerd hebben.
De gezondheids-inrichtingen waren ontoereikend en er was gebrek
aan geneesheeren en hospitaalpersoneel. De geneesmiddelen, zooals
o. a. de in koortsachtige streken onontbeerlijke kinine, waren ondoel
matig verdeeld en daardoor meermalen niet voorhanden. De zieken
barakken en sanatoriën waren zonden eenig gemak ingericht, dik
wijls was het drinkwater slecht.
Bovendien kon de geneesk. dienst het verwijt niet ontgaan, dat de
maatregelen genomen voor de thuisreis der zieken slecht waren en
het sterftecjjfer op de met zieken opgevulde slecht ingerichte sche
pen somtijds ontzettend groot werd.
In tegenstelling met de ongehoorde verliezen door ziekten is, zooals
reeds gezegd werd, het verlies door den vijand teweeggebracht gering
te noemen. Ofschoon het leger der Hova's in naam eenigszins op
militairen voet geschoeid was en zij door Engelsche officieren, die
echter bij het begin der vijandelijkheden Madagascar verlieten, in
de eerste beginselen van de krijgskunst onderricht waren, hebben zij
nergens belangrijk tegenstand geboden, die met het oog op hunne
sterkte wel te verwachten was. Voor beeldeloos laf wierpen zij
overal de wapens weg en lichtten de hielen, zoodra de eerste gra
naten insloegen. Hoewel zij bewapend waren met Snijder- en Remington
geweren, had hun vuur zeer weinig uitwerking hetgeen waarschijn
lijk ook aan slechte patronen te wijten was; 5 millioen nieuwe
patronen in Tananarivo opgelegd vielen den Franschen in handen.
Onwillekeurig vraagt men zich at: Wat zou het lot der Franschen
