239
Zijne tegenwoordigheid was een vereischte voor de wettigheid der
zittingen van dit gerechtshof. Gold het een belangrijk rechtsgeding
of hoekoeman besar, dan moesten alle leden zitting nemen. In minder
ernstige zaken was het voldoende, dat de kadli of voorzitter alleen als
rechter optrad. In zoodanig geval werden hem toch eenige schrift
geleerden of fakih toegevoegd. De strafvonnissen van dit gerechtshof
werden door een panglima sultan uitgevoerd. De boeten werden onder
de leden vérdeeld. Van dit geïdealiseerde opperste gerechtshof be
stond volgens Dr. Snouck Hurgronje niet meer dan de legende.
De wereldlijke rechtspraak, die in handen van de adat- hoofden
berustte, was in Atjeh hoofdzakelijk op de adat of gewoonterecht (1)
gebaseerd.
De geestelijke rechtspraak in handen van den kadli moetende berus
ten, was van de wereldlijke gescheiden en op de hoekom of godsdienstige
wet gebaseerd (2). Voor geschillen, die volgens den Islam meer op
godsdienstig terrein te huis behoorden, had een der sultan's een oélama
als afzonderlijken rechter aangesteld, die volgens sommigen kadli
radja werd genoemd, omdat oorspronkelijk de sultan alleen de bevoegd
heid zoude hebben gehad, dezen rechter te benoemen. Behalve in
het 8ultansgebied vond men in elke sagi een hoofd- kadli of kadli-
radjain de XXVI moekim's waren er 2. Deze kadli's werden
kadli rdbon djalégenoemd.
In de organisatie van het rechtswezen onder het sultanaat is wel
eenige orde en regelmaat te bespeuren, die, ware zij algemeen toe
gepast en streng gehandhaafd kunnen worden, paal en perk had
kunnen stellen aan de tuchteloosheid van het volkdoch met de
eigenaardige toestanden in Atjeh en het verval van het sultanaat
werd de beschreven rechtsregeling zóó slecht toegepast, dat goed recht
bijna nooit werd verschaft en het indienen eener klacht voor den
kleinen man zelfs gevaarlijk was, wanneer hem door een der hoofden
onrecht was aangedaan.
De rechters werden niet zelden door eigenbelang en de zucht om
zich ten koste van den kleinen man te verrijken beheerscht. Ge-
(1) Beter oude landreoht.
(2) Zoodanige geestelijke rechtbank was aanvankelijk de door den Sultan ingestel
de balei meuhaJcamah met den bekenden Habib Abdoel R ach man al Zafr als hoofd,
die eindelijk nagenoeg alle andere zaken tot zich trok.
