252
een ordelijken en wettelijken toestand aan de kust is echter een
Nederlandsch belang. De ondervinding zal ons moeten leeren, wat
door ons in dit opzicht kan worden gedaan zonder onmiddellijk tot
wapengeweld over te gaan. Eerbiediging zooveel mogelijk van
de legitieme rechten der verschillende hoofden in de Onderhoorig-
heden, waartegen onzerzijds in A.tjeh herhaaldelijk werd gezondigd,
zal vaak niet altijd het gebruik der wapens kunnen voorkomen.
In onze pogingen, een ordelijken en wettelijken toestand te scheppen,
zullen we natuurlijk door sommige hoeloebalang's worden tegen
gewerkt, die er belang bij hebben, dien middeleeuwschen toestand
te doen voortduren. Zoolang die roofridders hun gebied aan de kust
hebben, kunnen wij hen met onze beperkte middelen nog tot rede
brengen. De tuchtiging van Pedir's hoofdplaats was daar in 1887,
veertien jaren na het gebeurde (81 December 1873) nog niet ver
geten. Met het oog op die middelen wordt echter de tuchtiging moei
lijker, wanneer het gebied van den wederspannigen hoeloebalang
meer in het binnenland is gelegen.
VII.
Politiek. Het oorlogsplan is ondergeschikt aan de politiekdie
gevolgd wordt. Politiek van den oorlog en Oorlogspolitiek. Mili
taire politiek. Algemeens beschouwingen over de bevoegdheid van
den opperbevelhebber.
De staatkunde, die de kunst is om den staat of een onderdeel
daarvan naar behooren te besturen en de belangen er van te behar
tigen, is op het eigenbelang van den staat of het staatsbelang ge
baseerd. Natuurlijk houdt zij rekening met de hoofdbeginselen dor
christelijke zedeleer; maar wat de eene staat eerlijk noemt, is in
de oogen van de tegenpartij aan haar eigenbelang denkende vaak
oneerlijk en omgekeerd. De staatkunde is boven alles geene gevoels-
quaestie; zij vraagt steeds: wat eischt het staatsbelang. De staat
is het vaderland. Patriae to tus et ubique. De staatkunde is ook
geene positieve wetenschap, op vaste regels steunende, waartegen
niet zonder gevaar kan worden gezondigd. Ofschoon zij de ge
schiedenis tot leidraad heeft, hangt in de toepassing van de regels,
