359
dat doet, een groot en blijvend belang moet zijn. Zij, die ons met
groot gevaar voor hunne positie, hunne bezittingen en hun leven
hebben gesteund, deden dat in de hoop, maar ook in het vaste ver
trouwen, dat hunne diensten op zichtbare en tastbare wijze zouden
worden erkend. Behalve op geld zijn de Atjehers bijzonder gesteld
op macht en onderscheidingen. Er worden en dit zou, indien wij
meer beloonden, ook ons krachtige helpers bezorgen bij denkleinen
man in Atjeh evenzeer lieden aangetroffen, blakende van eerzucht,
lieden die, de kans schoon ziende, zich beproeven op te werpen en, deels
vechtenderwijze, deels door list en ook wel met behulp van fanatisme,
zich eene positie weten te verwerven. Van dergelijke feiten is door
ons tot dusver nog zeer weinig partij getrokken. Men heeft er meer
aan gedacht, de trouweloosheid van den Atjeher op den voorgrond
te brengen.
Ook met het goud werd onzerzijds te weinig gewerkt. Van het
„argument irresistible" had in Atjeh meer partij moeten worden
getrokken.
Men kan het deloyaal vinden, een bevelhebber, den commandant
eener vesting of een staatsdienaar van invloed door geld tot verraad
aan zijn koning en zijn vaderland over te halen, ofschoon dat nog
geene schande is voor hem, die het doet, als het is om nutteloos
bloedvergieten te voorkomen; doch het is niet deloyaal, toenadering,
onderwerping, het nederleggen der wapenen te koopen van hoofden
en hun aanhang, die ons veel kwaad berokkenen of het kunnen
doen. Het is niet deloyaal om, zonder aan de eer te kort te doen
door billijke beloften en toezeggingen ontevredenen of wantrouwenden
te winnen en voor ons belang over te halen. Het is nimmer de
loyaal of eene schande om voor de onderwerping van een volk mid
delen te gebruiken, die minder geld en minder rampen kosten dan
die van het wapengeweld. Het is eene groote dwaling, het gevolg
van bekrompen militaire opvattingen, te meenen, dat het „loyaler"
is, een vijandelijk kanon in eene vijandelijke versterking te veroveren,
met de kans zonder dat kanon en met bebloede koppen door den
vijand naar huis te worden gebracht dan voor goud de bij dat kanon
geplaatste wacht om te koopen, dien vuurmond in onze handen te
