334
dit opnemen of verwerken van toestand verandert. Deze eigen
schap van de ziel, dus om van toestand te veranderen, wordt
het gevoelvermogen genoemd, en het bewustzijn van die ver
andering zelf, het gevoel. Al naarmate de zielebeelden ons aan
genaam of onaangenaam aandoen, ontstaat behagen of mishagen.
De mate en de aard hiervan kan zeer verschillend zijn, van daar
ook verschillende graden, zooals blijmoedig, vroolijk, uitgelaten
gedrukt, somber, wanhopig, enz. Daar de toestand telkens ver
andert, niet alleen bij elk nieuw beeld, dat in de ziel wordt op
genomen, maar ook bij het verwerken daarvan, bij het zich bezig
houden daarmede, en dit verwerken en zich bezighouden, tenzij
men slaapt, onafgebroken doorgaat, zoo zal zich in onze ziel een
meer doorgaande verandering voordoen, hetzij van behagen of
mishagen, al naar gelang deze doorgaande verandering in onze
ziel teweeg gebracht wordt door aangename of onaangename beel
den m. a. w. de doorgaande verandering van toestand zal in onze
ziel een meer overheerschend gevoel teweeg brengen, en dit wel
van behagen of mishagen, al naar gelang de beelden, waarmede
onze ziel zich bezighoudt, ons aangenaam of onaangenaam stem
men. Dit overheerschende gevoel noemt men het gemoeden den
toestand zelf den gemoedstoestand. Het gemoed wordt reeds als
kind gevormd, wat evenwel niet wil zeggen, dat op den leeftijd
van het gros onzer fuseliers geen vervorming daarvan kan plaats
hebben. Door 's mans ziel gelegenheid te geven zich met aange
name beelden bezig te houden, kan neerslachtigheid veranderen
in opgewektheid, en geschiedt dit bezighouden bij voortduring, dan
zal een droefgeestig gemoed kunnen veranderen in een blijmoe
dig, opgewekt, opgeruimd gemoed.
Behalve die voortdurende verandering van toestand, ondergaat
de ziel ook oogenblikkelijke veranderingen, die, omdat zij meer
zelden en onverwachter komen, voor het oogenblik een dieperen
indruk te weeg brengen. Honderde gevallen zou men kunnen
noemen, waaruit zou blijken, dat de toestand der ziel bij het
opnemen of bewustworden van beelden meer of minder snel ver
andert. Verwachting, ongeduld, hoop, verrassing, schrik, enz., het
zijn alle veranderingen van toestand, meer of minder snel in onze
ziel tot uiting gebracht, en die hun oorzaak, hun ontstaan te
danken hebben aan de beelden, die zich onze ziel bewust wordt.
