339
slechte plichtsbetrachting als iets verachtelijks aangemerkt; wel
nu, dat we zorgen ons er niet aan schuldig te maken
Menschenkennis.
Hij, die menschen wil leiden, moet deze kennen, d. w. z. hij
moet kunnen doordringen tot de oorzaken van het menschelijk
doen en laten. "Wanneer twee handelingen op zich zelf volko
men aan elkaar gelijk zijn, kunnen ze, neen, zullen ze altijd,
verschillen in oorzaak, in beweegreden, in doel. Wanneer een
fuselier een order niet opvolgt kan deze handeling ook het
niet-doen is eene handeling voortspruiten uit onwetendheid,
uit luiheid, uit opzet, enz. En wanneer twee, drie of meer fuse
liers diezelfde order niet opvolgen uit b. v. nalatigheid, dan is de
handeling van elk dier fuseliers nog verschillend. A was na
latig uit onverschilligheid, B uit laksheid, C uit berekening, die
hem de straf lichter deed tellen dan de moeite aan de opvolging
der order verbonden. En waaruit sproot de onverschilligheid van
A voort, de laksheid van B, het geringe plichtbesef van C Wij
zien hieruit hoe moeielijk het is de juiste drijfveer van eene
handeling te weten te komen. Maar, nog moeielijker wordt dit,
want, en hier komen we nog op een anderen lastigen eisch, die
menschenkennis ons stelt: wij moeten die drijfveer spoedig we
ten. Wanneer we ons bepaald moeten zetten om de oorzaak
na te gaan van een of andere handeling, dan kan dit wel voor
onzen ernst pleiten, maar het kan onmogelijk als menschenken
nis beschouwd worden, wanneer we er in slagen die juiste drijf
veer op te sporen. Menschenkennis eischt juist, dat we om zoo
te zeggen op staanden voet de reden doorgronden, deze „door
zien". Men zou, van deze kennis sprekende, kunnen zeggen de
menschen doorzien, dus het innerlijke van den mensch zien, ter
wijl hij vóór ons staat. Hem inwendig zien met al zijn deug
den en gebreken, zijn begeerten, neigingen en hartstochten. Men
zegt wel eens, om met menschen om te gaan moet men tact heb
ben. Geheel onjuist. Om met menschen om te gaan moet men
menschenkennis bezitten, en uit die kennis kan men tact leeren.
Tact, ook noodig voor ons officieren, is dus te leeren, maar niet
anders dan door menschenkennis op te doen. Tact leert ons op
een gegeven oogenblik de juiste gedragslijn volgen, ook wanneer
