515
De verheffende invloed van het voorwaartsgaan op het moreel ei
genlijk eene zaak zoo oud als de wereld, maar die nooit genoeg herhaald
worden kan blijkt uit vele uitlatingen. Een gewoon soldaat schrijft
o a.: „Wieder und wieder ertönte das Signal: „Vorwarts". Wir freuten
„uns jedesmal, wenn es wiederholt wurde, und hofften auf einen glücklichen
Ausfall des Kampfes". Een officier der infanterie beschrijft, hoe zijne
manschappen als gewoonlijk zingend uitrukten om de voorposten te be
trekken en „die Stimmung war an dem Tage vielleicht noch mehr ani-
„miert, weil das Gerüeht sagte, dasz wir nachts die Vorposten des Feindes
überruuipeln sollten".
Daartegenover staa' de indruk, dien een zg vrijwillige terugtocht op
het gemoed van een ieder maakt. Een gewoon soldaat noemt het schan
delijk, dat de Dannewerkstelling verlaten werd. Een luitenant-adjudant
noemt dien terugtocht een „vollstandige (n) „Trauermarsch" en schrijft
ook nog: „Die Gemütsstimmung, warin diese Nachricht mich versetzte,
„die Betiiubung, von der man ergriffen wurde, die Gedanken. die alle
„einander kreuzten bei Verkündung dieser Botschaft, vergesse ich sicher
„memals." Een ander schrijft: „Es was eine harte Tour, es war als
„ob wir eine Leiche begleiteten statt kecker, einförmiger Soldatenschritte
„eiklangen nur schleppende Fusztritte und wir schlichen mehr vorwarts
„als dasz wir gingen. Es war hart durch die Schanzen zu gehen und
„diese leer und leblos zu sehen. Wir hatten uns darauf vorbereitet, dort
„den Deutschen zu begegnen; wir glaubten uns sicher hinter „13 und 14"
„und nun denken zu müssen, dasz mit Sonnenaufgang die Deutschen in
„den Werken hausten, wo unsere Soldaten jeden Morgen mit Lust und
„Leben, trotz der Kalte gesungen ha:ten ja, dat tat WehIn den
zelfden zin laat een jong tweede-luitenant zich uit; de gedachte, dat de
Opperbevelhebber de Dannewerkstelling heeft doen on ruimen en haar
vrijwillig aan den vijand overgelaten, heeft hem .schlaff, trage und schlafrig"
gemaakt. Het was „traurig, fiber alle Maszen traurig, aus der Stelluug
fortzugehen" den terugtocht noemt hij van al het doorgestane leed he*t
„sehlimmste und tausendmal schwerer als alles fibrige." Eene ernstige
waarschuwing voor terugtochtstrategen bevatten deze, onder den onmid-
dellijken indruk van het gebeurde geschreven brieven.
Hoe de door de ongewone omstandigheden geprikkelde verbee'ding het
meest onwaarschijnlijke aannemelijk maakt, blijkt b v uit het dagboek
van de twintigjarige dochter van een rechterlijk ambtenaar te Vejle, waarin
melding wordt gemaakt van het gerucht, dat Garibaldi in Fridericia ge
land zou zijn! Als tegenhanger zij hier iets dergelijks uit den Boeren
oorlog medegedeeld, nl. het onder de Boeren verspreide gerucht, dat de
Russen met 100000 man in Zuid-Afrika geland waren.
Zeer lezenswaardig zijn de brieven, waarin de schrijvers hunne ge
waarwordingen bij het ondergaan van den vuurdoop mededeelen. *be
uitwerking van 's vijands vuur is meestal minder dan verwacht wordt,
zooals een gewoon soldaat aan zijne kennissen schrijft; overigens komen
uitdrukkingen als „kogelregen", „hageljacht van projectielen", „zoo dicht
als erwten op een bord", enz herhaaldelijk voor. Kleine, eigenlijk on-
beteekenende voorvallen gedurende het gevecht hebben meermalen een
gunstigen invloed op de stemming; een negentienjarig adelborst verhaalt
in eene levendige beschrijving van het door hem bijgewoonde zeegevecht
bij Helgoland, hoe een haan in het kippenhok van zijn schip „zum groszen
