770
daan bij de le Atjeh-expeditie, toen de verovering van den Kraton
door kolonel van Daalen werd opgegeven.
Bij de 2e expeditie tegen Palembang waren de gevolgen niet
zoo ernstig, eenige dagen later was de stelling toch in ons be
zit; op Atjeh werd zelfs tot het terugtrekken van de geheele
expeditie besloten en daarmee het moreel van den vijand op
bedenkelijke wijze verhoogd, dat der onzen, door het erkennen
van de nederlaag, even ernstig geschaad.
Herhaalde malen is door vriend en vijand het slagveld ver
laten en de slag onbeslist gebleven, terwijl één krachtige po
ging meer een overwinning zou hebben verzekerd. Met nog
één fractie wilskracht en taaiheid meer, zouden ook verschil
lende nederlagen in overwinningen hebben kunnen verkeeren.
(Custozza, Moesi, Atjeh).
Maar ook daarbij geldt weer de voorwaarde: niet alleen hoog
moreel van den bevelhebber, maar evenzeer van het onder
zijne bevelen staande leger.
Een veldheer, die geslagen wordt met een minderwaardig
leger, mag niet veroordeeld worden; het moreel laat zich niet
op het laatste oogenblik, als de strijd reeds is aangevangen, aan
brengen. Wordt een minderwaardig leger geslagen, dan is niet
de aanvoerder, maar de Staat, het volk zelf, de schuldige; de
geest van het volk weerspiegelt zich in het leger.
Op den geest van het leger heeft ook invloed de reden, waarom
de oorlog gevoerd wordt. De oorlog van 1866 in Italië werd niet
met frisschen moed en energie begonnen, een oorlog tot verdedi
ging van de onafhankelijkheid van het vaderland zal aan een
krachtig volk ook een hoog moreel geven.
Maar nog eens, het moreel laat zich niet op't laatste oogenblik
aanbrengen. En daarom is het van het hoogste belang, dat het
Worclt de oorlog gevoerd uit motieven, die de algeheele instemming van
»het volk wegdragen, is de natie bereid, zich voor het te bereiken oorlogs
doel de zwaarste offers te getroosten, dan zal ook het leger gemakkelijker
>de offers dragen, die de oorlog het oplegt. Daaraan vooral was de geestdrift
»toe te schrijven, die de legers bezielde, welke in 18131815 de volken van den
>druk der Fransche overheersching bevrijdden" 1).
1) Plantenga. Strategie en Krijgsgeschiedenis.
