771
moreel in het leger is, dat het er in gebracht zij, vóór de oor
log uitbreekt.
Het moreel van veldheer en leger geeft niet alleen den
doorslag op het gevechtsveld, ook de strategie wordt er ten
deele door beheerscht. Het is bekend, hoe Napoleon bij zijn
veldtocht in Zuid-Duitschland vrijwel geheel van zijn communi
catie met Frankrijk was afgesneden, en toen hem hierop ge
wezen werd, ten antwoord gaf: „Maar ik zal overwinnen!"
Zoo veroorlooft een hoog moreel zelfs ernstige afwijkingen
van algemeen geldende strategische en tactische regels. Zulk
eene afwijking wordt bij mislukking een onvergeeflijke fout, bij
slagen een onbegrijpelijk geniale daad genoemd. De moreele
kracht van den grooten veldheer geeft hem aan, of hij die af
wijkingen aan zal durven. Toen Hannibal het Romeinsche Rijk,
toen Caesar Gailië en Germanië binnenrukten, lieten zij op hun
communicatie-lijnen slechts niet noemenswaardige troepenafdee-
lingen achter, waardoor zij met te grooter macht den vijand
konden aanvallendaardoor slechts kon Caesar de toch nog
overmachtige Galliërs en Germanen verslaan en kon Hannibal
de overwinningen aan de Trebia, bij Cannae en het Trasi-
meensche Meer behalen.
De maatregelen en handelingen van generaal Bonaparte werden
aanvankelijk door de Europeesche veldheeren algemeen afkeurend
gecritiseerd, omdat zij het uit hun boeken anders geleerd hadden,
totdat zij tot hun groote verbazing zelf door hem geslagen werden.
In den slag bij Nieuwpoort stuurde Prins Maurits zelf zijn
schepen terug en deed zoo vrijwillig afstand van zijn terugtochts-
weg, maar hij gaf daardoor ook aan zijn leger slechts de keuze
tusschen overwinnen of sterven.
Napoleon in Egypte, Alexander in Azië waren van hun ver
bindingen met het moederland geheel afgesneden, maar ver
trouwen op eigen kracht en talent, het vertrouwen van hun
legers op den beminden chef, deed hen ook uit deze benarde
omstandigheden zegevierend een uitweg vinden.
De veldheeren, op wie we in de laatste voorbeelden het oog-
hadden, hadden legers onder zich, in een serie van oorlogen en veld
tochten gehard, die het handwerk van den krijg kenden. Nu
in de 20e eeuw de oorlogstoestand tot de uitzonderingen
