776
de opvoeding beoogt ook het drillen voornamelijk een psycho
logisch doel en wel den man een zóó krachtige voorstelling van
het overwicht van den meerdere te geven, dat de gehoorzaam
heid aan bevelen tot een gewoonte wordt, zóó sterk, dat hij ook
in 't gevecht, als vrees en drang tot zelfbehoud beginnen te
werken, daar nog door beheerscht wordt in zóó sterke mate,
dat die andere gevoelens niet voldoende tot uiting kunnen komen.
Het behoeft geen afzonderlijke vermelding, dat de discipline
ook innerlijk in het leger moet zijn doorgedrongen een lang
verblijf in de kazerne alleen is niet voldoende, ook krachtige,
plichtgetrouwe medewerking van officieren en kader is nood
zakelijk, evenals een strenge en rechtvaardige opperste leiding,
terwijl de geest van het volk zelf er zeer veel toe kan bijdragen.
Alleen met uiterlijke discipline komt men niet ver, zooals
het Pruisische leger van 1806 bewijst. Friedrich Wilhelm III
streefde er altijd naar, zachtheid en vergevingsgezindheid op
den voorgrond te plaatsen; zijn overdreven humaniteit heeft er
veel toe bijgedragen, de discipline in het Pruisische leger,
zooal niet uiterlijk, dan toch innerlijk te vernietigen. Uiterlijk
bleef alles bij het oude, maar in zijn grondslagen was het werk
van Frederik den Groote aangetast. De resultaten zijn bekend.
Dat de discipline met het oog op de geweldige moreele wer
kingen van het gevechtsveld aan buitengewoon hooge eischen
moet voldoen, waarmee ook in 't minst niet te transigeeren
valt, leert de krijgsgeschiedenis in de voorbeelden, waar zelfs
uitmuntend gedisciplineerde, psychologisch hoogstaande troe-
penafdeelingen, vaak in gunstige gevechtsomstandigheden en
soms zelfs na een overwinning, het slachtoffer van panieken
werden, die dikwijls door de geringste oorzaken in 't leven
waren geroepen.
Hoeveel te meer moet zich die moreele werking dan niet
doen gevoelen op soldaten, die niet dien krachtigen steun, door
een strenge krijgstucht verleend, in zich gevoelen; bij wie de
drang tot zelfbehoud spoediger de overhand krijgt op het plichts
gevoel, op den wil, stand te blijven houden op de aangewezen
plaats.
Zoowel wat tijd als ruimte betreft, is de paniek in zijn
1) Zie C von 8 K Zur Psychologie des grossen Krieges.
