777
oorzaken meestal zeer begrensd, terwijl daarentegen de ge
volgen dikwijls onoverzienbaar kannen zijn. Een of andere
verrassende gebeurtenis, soms ook iets dat zonder voldoenden
grond als zoodanig wordt aangezien, werkt verwarrend op het
door moreele invloeden reeds uit zijn evenwicht gebracht ge
moed en verwekt een hevigen schrik, die zich dadelijk in een ge
deeltelijke verlamming van het bewustzijn uit. Het instinct krijgt
het overwicht over het denkvermogen en alle gedachten worden
in de ééne richting van de zucht tot behoud gedrevenvoor
andere overwegingen of voorstellingen is geen plaats meer, ver
schrikte gelaatstrekken geven de hevige ontzetting te kennen,
die zich verder wil uiten en daartoe nog slechts het woord heeft.
De angstige uitroepen planten den schrik verder voort en zonder
het eigenlijk zelf te weten of te willen, nemen de door paniek
aangegrepenen de vlucht. De moreele besmetting plant zich voort
en wel in steeds toenemende mate; worden aanvankelijk slechts
de zwakkere elementen door de paniek aangegrepen, ten slotte
zijn ook de krachtigste naturen niet tegen haar bestand. Ook
hier werken weer de factoren, die, zooals in het begin werd aan
getoond, het karakter der menigte helpen vormen de psychische
ontvankelijkheid, de verhoogde vatbaarheid voor suggestie, slee
pen ook hen mee, die het dikwijls denkbeeldige gevaar
volstrekt niet zelf hebben opgemerkt of het niet als ernstig be
schouwd hebben; het gevoel van onverantwoordelijkheid en de
macht van het aantal doen ook hier een daad de vlucht bedrij
ven, die het enkele individu alleen al uit vrees voor straf, voor het
zekere en onmiddellijke gevaar, neergeschoten te worden, zou
hebben nagelaten. De snelheid, waarmee ze zich verbreid heb
ben, is dan ook voor alle panieken kenmerkend geweest.
{Slot volgt). H. K.
