688
zooals zij wezen moet in een organisme, waaraan de verdedi
ging van het hoogste goed, de eer en de vrijheid van het va
derland, wordt toevertrouwd.
Ook Napoleon erkende het enorme belang van een hoog mo
reel; immers hangt volgens hem het succes voor drie vierden
af van moreele, voor slechts één vierde van materieele factoren.
Werd dus deze waarheid reeds ten tijde van Clausewitz en
Napoleon erkend en op den voorgrond gesteld, de waarde van
het psychologisch moment en dus ook van de kennis en de
studie daarvan is in den tegenwoordigen tijd zoo mogelijk nog
toegenomen. Stond Europa voor een eeuw nog aan het begin
van het tijdperk der volkslegers en hadden de huurlegers, die
niets te verliezen en alles te winnen hadden, toen nog nauwe
lijks afgedaan, thans staat overal het geheele volk in al zijn
standen onder de wapenen, de studie van psychologische vragen
door de aanvoerders moet nu als een levensvoorwaarde voor
een leger worden beschouwden niet alleen voor de volkslegers
geldt dit, ook voor een leger uit beroeps-soldaten samengesteld
als het Indische.
Hoewel deze stelling in theorie wel algemeen erkend wordt,
is de practijk daar nog ver van verwijderd, slechts op de Fransche
Hoogere Krijgsschool wordt de psychologie des foules als leervak
onderwezen, terwijl verder nog in het Italiaansche leger cursus
sen worden gegeven in paedagogie en sociologie. In onze Ne-
derlandsche en Indische legers worden de officieren aangesteld
zonder dat zij een woord zelfs over paedagogie gehoord hebben,
zij kennen de psychologie van het individu niet, laat staan die
der massa; in hun diensttijd moeten zij trachten den juisten toon
in den omgang met de soldaten te vinden, het eene karakter
slaagt hierin eerder en beter dan het andere, maar van eenigen
leidraad daarvoor is uitgenomen de steun en voorlichting van
oudere kameraden geen spoor te bekennen. Nu is ook de
wetenschap van de psychologie der massa's in haar tegenwoor
digen vorm nog van jongen datum; vroeger werd zij zeer weinig
beoefend en werden daarover leerstellingen verkondigd, die in de
laatste jaren geheel prijsgegeven en vaak door tegenovergestel
de vervangen zijn.
Hoewel het te ver zou voeren, een zelfs kort overzicht te
