- 696
derne wapenen brengt vooral bij het veroorzaken van zware
verliezen in korten tijd ook een diepen moreelen indruk teweeg.
Door juiste opvoeding in tijd van vrede moet de soldaat een
zoo hoog moreel verkrijgen, dat hij aan de geweldige invloeden
van het moderne gevechtsveld weerstand weet te bieden, dat
het eigen leven hem niets is in vergelijking met de zaak, die
hij verdedigt. Naast zijn africhting tot schutter en veldsol-
daat moet dus ook staan ontwikkeling van zijn moreele eigen
schappen: men beschouwe hem niet alleen als vecht-machine,
maar ook als denkend wezen, die wellicht binnenkort buiten
het oog van zijn superieuren het hoogste offer, dat van zijn
leven, zal moeten brengen. En moet hij dat doen, dat het dan
ook zij met tevredenheid en volle overtuiging. „C'est peu de
savoir tuer" zegt kolonel Aubier „il faut savoir mourir."
Is de waarde van de studie der psychologische factoren in
de laatste decenniën belangrijk toegenomen, ook de werking van
de moreele invloeden op het individu zal in de moderne oorlo
gen nog veel grooter zijn dan in de vorige eeuwen. Reeds op
groote afstanden, waarop het m6nschelijk oog nog niets van
den vijand ontwaart, begint diens wapenwerking, terwijl zelfs
geen rookwolkje zijn opstelling verraadt.
En dit is vooral ook, volgens hen, die een of meer der laat
ste oorlogen medemaakte, van schokkende moreele werking.
De leegheid van het slagveld tast de zenuwen op vreeselijke
wijze aan; men ziet nergens een vijand en vermoedt hem
overal; men ziet in den regel geen uitwerking van het eigen
vuur, maar bemerkt zooveel te meer die van 's vijands wapen
werking. Na uren strijdens, na het offeren van duizenden
levens is men vaak nog geen handbreed gevorderd. Ook dit
is een kenmerkende eigenschap van de slagen in den mo
dernen en den toekomstigen oorlog: de lange duur van den
strijd. In Mandchoerije zien we de partijen elkaar dagen ach
tereen bestrijden, voor velen beteekent dit een onophoude
lijk in actie zijn onder voortdurende spanning der zenuwen,
vaak zonder eten of drinken, steeds met de mogelijkheid voor
oogen, het volgend oogenblik den dood te vinden.
En dan nog is het in actie zijn, waarbij de aandacht althans
gedeeltelijk wordt afgeleid en waarbij men althans het gevoel
