698
was. Hij reed op hem toe en zei: „Jij verlangt er zeker naar,
den vijand eens duchtig af te rossen, ik zie aan je, dat je je
flink zult weren". „Oui, mon général!" zei de jongen, en hij
was bij de attaque, die kort daarop volgde, een der eersten, die
in de vijandelijke gelederen doordrong en er den dood vond.
Caesar pakte in een slag een standaarddrager, die aan het
hoofd van een massa soldaten vluchtte, beet, draaide hem om
en zei: „Je loopt den verkeerden kant uit, de vijand is daar!"
Deze enkele woorden hadden de gewenschte uitwerking: de
paniek was bezworen en de Romeinen hervatten met vertrou
wen en stoutmoedigheid hun gestaakten aanval.
In de gevechten der moderne oorlogen in de verspreide orde
over de uitgestrekte slagvelden, met het snelvuur, het rook!oos
kruit en den onzichtbaren tegenstander is de soldaat dikwijls
zonder aanvoerder en moet hij dan zijn leven wagen of opof
feren, terwijl zelfbehoud zoo gemakkelijk en de drang daartoe
zoo groot zal zijn. Dan zal hij, behalve moed en gehoorzaam
heid, ook een groote mate van toewijding noodig hebben, toe
wijding aan zijn vaderland of aan zijn chef, eene toewijding, die
ook het op zich zelf staand individu trouw doet dienen en
tevreden sterven, zooals de Garde bij Waterloo, die sneuvelde
onder den uitroep: „Vive '1 Empereur
Zulk een toewijding aan de zaak, die verdedigd wordt, zulk
een geest maakt een leger onweerstaanbaar. In „Oorlog en Vrede"
van Tolstoï zegt een Russisch officier na den slag van Borodino
Het groote gewicht van het moreele element en zijn on
afscheidbaarheid van het materieele wordt door Clausewitz
in het 3e Hoofdstuk van het Ille Boek van zijn standaard-
werd „Vom Kriege" meesterlijk geteekend, waar hij zegt dat
Het succes van een veldslag hangt niet van de stelling af, niet van de wa-
>-penen of van liet aantal der strijders."
»Waarvan dan?" wordt liem gevraagd.
»Van het gevoel, dat in mij is en in elk van mijn soldaten!"
»die moralischen Gröszen zu den wichtigsten Gegenstanden des Krieges geliö-
»ren. Es sind die Geister, welclie das ganze Element des Krieges durchdringen
»und die sich an den Willen, der die ganze Masse der Krafte in Bewegung setzt
»und leitet, früher und mit starkerer Affinitat anschliessen, gleichsam mit ihn
»in eins zusammenrinnen, weil er selbst eine moralisclie Grosze ist. Leider suehen
