mensch gemeen met het minst ontwikkelde dier en alle
wilsuitingen zijn in haar oorsprong niets anders dan een
gevolg dezer begeerte. Iets „willen" is in haar oorsprong
niets anders dan „iets verlangen," „iets begeeren."
In het dagelijksch leven speelt bij hec voldoen aan eene
neiging in 't algemeen het verstand een woord mee. Het
behoort tot de opvoeding het karakter zoodanig te sterken,
dat allerlei neigingen, aangeboren of verkregen, natuurlijk
of kunstmatig, niet teugelloos blijven. Toch kunnen meerdere
neigingen op den duur niet onbevredigd blijven, omdat voor
een natuurdrift ten laatste de rede bezwijkt. Wat de mensch
hooger doet staan dan het dier, is, dat hij een denkend we
zen is. Het weerstand bieden aan een natuurdrift (geslachts
gemeenschap b.v.) is echter zoo uitermate moeilijk, dat in dit
opzicht practisch geen onderscheid tusschen mensch en dier
bestaat.
Aldus vormt het gevoelsleven de basis van het geheele
menschelijke willen en kunnen. Zijn macht is superieur. De
rede bedient zich niet van de hartstocht, doch de hartstocht
van de rede om zijn doel te bereiken. Onder den invloed
van een intens verlangen, de liefde enz. is het individu
daarom in staat tot daden, waartoe men het niet in staat
achtte.
Dit laatste schrijf ik neer, omdat, ter verdediging van
het principe van den juist-snellen aanslag, weieens het vol
gende voorbeeld is gegeven.
Een persoon gaat er 's nachts opuit, op de liets, om den
dokter bij zijne echtgenoote [kraamvrouw] te roepen. Het
proces is reeds aan den gang. De echtgenoot, onder hevige
gemoedsbeweging, fietst den langen, moeilijken weg naar
den dokter in een minimum tijd. Terwijl het intellect zich
schijnbaar niet bezighoudt met de fietsbeweging, noch met de
talrijke beletselen op den weg, wordt zonder ongelukken de
wooing van den dokter in minder dan geen tijd bereikt.
Wat echter is het geval? De prikkels bewegen zich zóó
snel door de verbindingsbanen [oogzenuwen, sensorisch cen
trum, associatiecentrum, motorisch centrum, pyramidenbaan en
motorische zenuwen] naar de spieren, dat zonder eenigen ver-
1058
INDISCH MILITAIR TIJDSCHRIFT
