vaardige lichtgewonden groot is, die niet op de verbandplaats
thuis behooren, ev. direct kunnen worden doorgezonden. (In tegen
stelling hiervan las ik een bericht van een Bulgaarsch arts, dat ik
niet kan terug vinden en waarin wordt opgegeven, dat het aantal
verwondingen der onderste extremiteiten vooral van de voeten
meer dan de helft bedraagt en waaruit ik de conclusie heb ge
trokken, dat de Bulgaren zich weinig ingroeven en hunne tegen
standers aan het parool „laag aanleggen" goed de hand hebben
gehouden).
Ben ik nu in het vorenstaande tot de meening gekomen, dat
het vijandelijk vuur gedurende den dag, en slechte iwegen ook
mogelijk gedurende den nacht, de toevoer van gewonden naar de
verbandplaats niet al te groot zullen maken, terwijl een zeer groot
gedeelte hetzij direct, hetzij door tusschenkomst van de verband
plaats naar eene verzamelplaats van lichtgewonden kan worden
gezonden, ook voor verreweg het grootste deel der zwaardere
gewonden kan zich de hulp bepalen tot het nazien der verbanden.
„Die schweren in der Regel durch Artilleriegeschoss verursachten
Zertrümmerungen, sowohl der Weichteile als auch des Knochen-
gerüstes haben uns auszerst selten zur Amputation der verletzen
Teile verleiten können, da die Erfahrung der vergangenen Kriege,
namentlich des Balkankrieges, gelehrt haben, dasz auf diesem Ge-
biet die Kriegschirurgie sich tunlichet konservativ betatigen soil.
Es sind auch in Form eines Leitfadens N 13 vom Generalstabsarzt
Dr. Chardinsky die konservativen Grundsatze festgelegt und von
jedem Kriegs-Chirurgen sehr zu beherzigen." (Die Divisions-sani-
tatsanstalten im Felde von Regimentsarzt i.d. E. Dr. Emil Schwarz
kopf 1916.) Van de zijde der orthopedisten is er zelfs over geklaagd,
dat aan het front nog te veel werd geopereerd en de gewonden te lang
behandeld, zoodat reeds uitgebreide litteekenvorming was opgetreden
op het oogenblik, dat zij onder hunne behandeling kwamen en deze
daardoor zeer werd bemoeilijkt. In het Taschenbuch des Feldarztes,
III Teil Kriegsorthopadie 1915 von Oberstabarzt Prof. Dr. F. Lange en
Oberstabarzt Prof. Dr. J. Trumpp lees ik„Die alteZeit kennzeichtet
am besten ein Erlebnis aus dem70er Kriege, dasz uns ein Teilnehmer
des Feldzuges vor Kurzem erzahlte: Herr X hat als Leutnant am Kriege
1870 Teil genommen und hatte bei den Kampten an der Loire in
einer bitterkalten Nacht auf Vorposten zu stehen. Wegen der
empfindlichen Kalte gingen die Leute der Kompagnie abwechselnd
zu dem 1 K.M. entfernten Dorfe, dasz in Brand geschossen worden
war, urn sich an den rauchenden Trümmern zu warmen. Da fieles
497
