levensmiddelen waren krap, er was in Juli 1917 minder dan in No
vember 1916, maar nog altijd voldoende. Aan het front heerschte
nog steeds betrekkelijke overvloed.
Gedurende mijn verblijf in Koerland gaf ik gevolg aan mijn voor
nemen, Kussische krijgsgevangenen te ondervragen naar hunne opi
nie omtrent het tegenwoordig en toekomstig lot van hun Vaderland,
de vooruitzichten der revolutiepartijen enz. De Russen bleken zeer
gesloten en gaven over het algemeen slechts ontwijkende antwoor
den. Toen ik verder aandrong en speciaal de vraag stelde, of Ke
renski nog hun aller onverdeelde sympathie had, kreeg ik ten ant
woord, dat hij die verreweg bij de meesten volkomen verspeeld
had, en op een verdere vraag, wat daarvan dan de reden was, dit:
omdat hij er nog niet in geslaagd was, den vrede te brengen. Ik
heb diezelfde vragen herhaaldelijk aan tal van gevangenen op ver
schillende plaatsen en tijdstippen gesteld en kreeg telkens dezelfde
antwoorden. Zoo bleek dus reeds toen lang vóór Kerenski's val,
het vredesverlangen bij den Rus zoodanig te overheerschen, dat
zelfs de uitmuntende verdiensten van den grooten leider daarbij
in het niet verzonken
interessant waren ook, aan het Westfront, de gesprekken met
Fransche krijgsgevangenen. Uit hunne uitlatingen was op te maken,
al erkenden zij, dat niet met zooveel woorden, dat zij weinig ver
trouwen meer hadden in eigen kracht; telkens toch werd verwezen
naar de a. s. hulp van Amerika om den strijd tot een goed einde
te brengen.
Ook te Ruhleben bij Berlijn, waar ik de Engelsche burger
geïnterneerden bezocht, werd Amerika's medewerking als de hoofd
factor voor het gehoopte succes genoemd Terloops zij hier nog
eens aangeteekend, dat bij alle gesprekken met krijgsgevangenen
en geïnterneerden de Duitscne officieren zich opzettelijk verwijderden
en er dus volkomen vrijheid van gedachtenwisseling bestond. De
Engelschen te Ruhleben, die ik wees op de enorme moeilijkheden, aan
het vormen en overbrengen van een goed uitgerust en goed aange
voerd leger verbonden, beriepen zich op de moreele kracht, die van
Amerika's deelneming uit zou gaan, het gevoel bij de Engelsche en
Fransche strijders, dat er nog zóóveel honderdduizenden soldaten
en zóóveel tienduizenden vliegtuigenzouden komen 1
(1) Als bijlage is hierbij gevoegd een eenigszins bekorte copie van een
artikel, dat ik over Ruhleben in een der Nederl. dagbladen schreef.
376
