„auxquelles nous nous adressons sonttrès inégalement apprivoisées,
„certaines naturellement belliqueuses, d'autres pacifiques jusqu'a la
„mollesse; lorsque le recrutement n' est pas lentement progressif
„comme avant la guerre, il arrive que des chefs de villages se débarras-
„sent en les "commandant volontaires", des vagabonds et des „fortes
„têtes". Quelles que soient l'expérience et la patience des
„fonctionnaires francais préposés a ces délicates opérations, ils peu-
„vent être trompés, ou même débordés; il y eut ainsi en Afrique
„Occidentale des émeutes locales, particulièrement dans Ia bouclé du
„Niger, (het Mossi-gebied) et dans le haut-Dahomey. A ce moment
„(Mei 1917) les autorités de la cöte, démunies par 1 'envoi en France
„des meilleurs éléments, ne disposaient pas d'effectifs et d'approvision-
„nements sürs pour une répression immédiate si bien que le mouvement
„prit quelque ampleur. M. Clozel, gouverneur-général, l'a déclaré lui-
„même, en ouvrant a Dakar, en décembre 1916, la session du
„Conseil de gouvernement. Mais les quelques administrateurs et
„officiers restés dans la colonie (1), aidés des résidents fran<;ais(2}
„partout oü il y en avait encore, avaient pu du moins circonscrire
„les foyers, puis avec des troupes de qualité trés peu nombreuses ils
„ont repris ont en main tout le pays." Dit laatste was althans een
resultaat, niettemin moesten zoowei de vrijwillige (1> dienstneming
als de militie worden stopgezet.
Alleen de nood, waarin Frankrijk verkeerde, maakt het begrijpe
lijk, maar begin 1918 werd de Senegaleesche specialist (weder
onlangs bekend geworden bij de Senegaieesche soldatenrelletjes
te Marseille), de afgevaardigde van Senegal Diagne met een speciale
zending naar Dakar belast, aangezien de regeering te Parijs besloten
had de recruteering in West-Afrika weder ter hand te nemen (3).
Wat er van terecht gekomen is, leert de rede van den heer Chailley,
directeur général de l'Umon coloniaie Frantjaise, op het jaarlijksche
feestmaal van die instelling in April jl.: ,,Men kan op een eiland als
„Madagascar misschien zonder bezwaar den dienstplicht toepassen,
(1) Aangezien een geheele mobilisatie van de Fransche dienstplichtigen
in West-Afrika tot ontwrichting van het economische en administratieve
raderwerk zou geleid hebben, bleven zij „en sursis d'appèl". Nochtans
volgde hunne geleidelijke oproeping in de jaren 1916 en 1917.
(2) Men versta onder resident frangais in West-Afrika geen resident. Het
is een ambtenaar toegevoegd aan een administrateur, wiens cercle te uit
gebreid en daarom onderverdeeld is in résidences; hij is te vergelijken
met onze burgergezaghebber, zelfs nog iets minder, aangezien officieren bij
overgang in bestuursfunctie minstens administrateur worden.
(3) Illustration, 12 Januari 1918,
1171
I. M. T. 76, 1921.