trouvés sur les cadavres turcs." In Constantinopel was nl. een
conservenfabriek opgericht met onvolmaakte machineriën, welke
fabriek evenwel nog vrij goed gewerkt heeft, dank zij deskundige
D. leiding. Als merkwaardigheid moge hier nog gelden, dat de
ledige conservenblikjes gebruikt werden voor de vervaardiging
van handgranaten en zelfs als geschutprojectielen, toen het mun.
gebrek intrad.
De verpleging op Gallipoli is over het algemeen genomen verre
van schitterend geweest. Vele factoren hebben daartoe bijge
dragen. „Hat auch die Intendantur an den verschiedenen Auslade-
stellen Verpflegung für die Truppen bereitgestellt, so ist es doch
an der Front mit ihrer stündlich anwachsenden Verpflegungsstarke
in den ersten Tagen unmöglich einem jeden zu seinen Rechte zu
verhelfen. Der Türke hat hier 'Gelegenheit den Beweis seiner
beispeillosen Genügsamkeit zu erbringen."
Behalve deze groei der verplegingssterkte heeft Von Sanders
herhaaldelijk zijne divisiën heen en weer moeten werpen. Hoewel
alle etappeplaatsen telef. verbonden waren, hebben die plotselinge
verplaatsingen heel wat moeilijkheden aan de Int. opgeleverd.
Een eenmaal opgeslagen levensvoorraad voor een zekere verple
gingssterkte is maar niet dadelijk naar elders te vervoeren. Verder
nam de munitie-aanvulling niet zelden het transportwezen in be
slag. „Aber auch die Turken hatten damals schwere Tage. Die
Verproviantierung der immer starker anwachsende Armee stiess
auf ungeheure Schwierigkeiten da die Munitionsversorgung der
Truppen allen adern Ansprüchen voran zu gehen hatte."
Paul Schweder schrijft
„Man fragt sich vergeblich, wie für die Unsern eine ausreichende
Verproviantierung mit Lebensmittel und Munition hier überhaupt
möglich war. Alle die Hilfsmittel, welche wir im West und Ost
mit Bahn und Kraftwagen, mit Pferd und Geschirr auf ebenen
Wegen und aus einem damit reichlich versehen Hinterlande
heran schaffen konnten, waren den Türken versagt."
Het maakt hier den indruk, dat de harde strijd op het schierei
land te groote eischen aan de munitieaanvulling heeft gesteld,
zoodat de verplegingsdienst te zeer op den achtergrond is geraakt.
Hiertoe hebben natuurlijk vele factoren het hare bijdragen. Of
schoon de tactische eischen om den voorrang vragen, ook wat het
transportwezen betreft, moet er ten zeerste voor worden gewaakt,
dat deze voorrang niet leidt tot het trekken van een te groote
wissel op het uithoudingsvermogen van den soldaat, door de
vivresopvoer te lang stop te zetten. Een soldaat, die veel munitie
behoeft, behoeft eveneens veel voedsel. Het eerste beteekent har
de strijd, dus verbruik van veel physieke kracht, het tweede
de noodzakelijkheid van herstel van dat krachtsverlies.
Dat de toestand op Gallipoli ellendig was, blijkt wel uit het-
43
