De Luit.-Kol. Lalau heeft met dien enkelen zin, zonder verder
commentaar, niet voldoende duidelijk weergegeven wat Prof. van
Roijen heeft bedoeld; dit zou Schr., in verband met het door hem
beschouwde onderwerp, ook te ver uit zijn koers hebben gebracht,
doch, om misverstand te voorkomen, lijkt het mij niet ongewenscht
daarop thans nader in te gaan.
Prof. van Roijen heeft woordelijk gezegd: „De projectielen en bui
zen vereischen aan dewerktuigen, op welke zij vervaardigd
worden, geen geoefende vaklieden". We hebben dus in de
eerste plaats te letten op de voorwaarde, dat men moet kunnen
beschikken over geëigende werktuigen, terwijl we ons voorts
moeten afvragen, wat we hebben te verstaan onder geoefende
vaklieden. In algemeenen zin is een vakman een in zeker vak
geoefend werkman en als vak neemt men dan een ambacht, bij
voorbeeld het draaiersvak.
De bovenstaande uitspraak neemt niet weg, dat men voor de
projectiel-fabricage, in dit speciaal bedrijf geoefende, werklieden
noodig heeft. In de projectiel-draaierij bijv. zijn wel geen bekwame
draaiers (dus geoefende vaklieden) noodig, men kan het werk
doen met gewone werkkrachten, maar iedere draaier heeft eene
zekere ervaring noodig om behoorlijk te kunnen produceeren en
door de ervaring wordt hij ook in dit vak, in beperkteren zin, een
vakman. Tallooze voorbeelden ziet men dagelijks in de Projectiel-
fabriek van bijv. draaiers, die bij hun indiensttreding nog niet de
helft presteerden van hetgeen ze een paar maanden later waard
werden.
Men zal dan ook de bovenbedoelde conclusie moeten lezen in
dien zin, dat men bij de vervaardiging van projectielen en buizen
vele werkzaamheden aan iederen gewonen werkman kan a a n-
1 e e r e n. Er gaat uitteraard een tijd mee heen, voordat men ge
oefende werklieden krijgt en dat het wel van groot belang kan
zijn om voor de munitieaanmaak over geoefende menschen te
kunnen beschikken, moge o. a. blijken uit het feit, door Prof. van
Roijen zelf als voorbeeld genoemd, dat door Eng. gedurende den
oorlog, met behulp van Ned. ronselaars, munitie-arbeiders door
'hooge loonen gelokt werden.
Ten einde te kunnen beoordeelen, of eenig persoon die voor
den overtocht naar Eng. vergunning aanvroeg voor den munitie-
aanmaak in ons land onmisbaar was en hem om die reden de
vergunning moest worden geweigerd, werden de aanvragen door
het Munitie-bureau gecontroleerd. Zoo'n industriestaat als Eng.,
dat zeker wel over voldoende geoefende vaklieden (bekwame
draaiers) kon beschikken, had toch groote behoefte aan geoefende
munitie-werklieden, anderzijds wenschte men in Ned. de geoefende
munitie-werklieden niet te missen.
Uit het bovenstaande volgt, dat voor de munitie-aanmaak noodig
zijn vaklieden en speciale werklieden en dit is een
332
