van de redenen, dat men bedrogen uitkomt, wanneer men ver
wacht, dat de particuliere industrie ingeval van nood direct zal
kunnen bijspringen.
Di Oud-minister van Oorlog, N. Bosboom, merkt hieromtrent
in zijne beschouwingen over het verslag der Legercommissie van
17 November 1917^ ('s-Gravenhage. De Gebroeders van Cleef
1921), het volgende op: ,,ln 1914 werd voor den aanmaak van de
stalen bussen der moderne projectielen een beroep gedaan op de
Ned. Nijverheid, met name op de fabriek „Werkspoor" (een der
voornaamste metaal-fabrieken in Holland)doch na een getob van
zes maanden, was het deze fabriek nog niet gelukt biuikbaie
bussen te persen; bij het schieten braken zij in den vuurmond. De
vervaardiging der buizen en de verdere samenstelling dezer pro
jectielen, was en bleef het werk der Art.-Inrichtingen. In plaats
van het zeer samengestelde moderne projectiel werd door het
inmiddels opgerichte Munitie-bureau als noodprojectiel een granaat
ontworpen, die veel minder uitwerking beloofde, maar die in
samenwerking tusschen de particuliere Nijverheid en de Munitie
fabriek gemakkelijker in grooten getale kon worden aangemaakt".
Ook in de buitenlandsche litteratuur kan men veel vinden om
trent de treurige ervaringen, die de oorlogvoerende Staten in het
beo-in van den oorlog hebben opgedaan betreffende de hulp van
de particuliere industrie. Ik zal slechts een en ander citeeren uit
heto-een de Ingénieur des constructions Navales H. Berger in zijn
artikel La Fabrication des obus de 75 m. M. par l'Industrie in de
Revue d'Art., afl. Mei 1921, daaromtrent zegt:^ „Le service des
constructions Navales de Brest ne disposait a 1 ouverture des
hostilité's d'aucun outillage ni d'aucun entrainement special pour
Ia fabrication des projectiles qu'on allait, tout a fait a 1 improviste,
lui demander de pousser de la facon la plus active. Le même pro-
blème se posait pour lui que pour le reste de l'industrie, a laquelle
s'adressait aussi le même pressant appel".
Betreffende munitie-arbeiders merkt hij verder op: „Le personnel
qu'on pouvait affecter a la fabrication des obus se trouvait trés
lixnïté, au moins dans les spécialités les mieux designées pour ce
travail; c'était toute une formation nouvelle a entreprendre pour
les ouvriers".
Men vergist zich bovendien leelijk, wanneer men denkt de werk
wijze, die de werkman zich in de practijk heeft eigen gemaakt,
gemakkelijk te kunnen veranderen, vooral geldt dit voor den
Inlander. Ik zag goedgeoefende draaiers bang en huiverig worden,
toen ze voor de eerste maal aan den zwaren draaibank met één
enkelen gang een dikken schil van de hard-stalen projectiel-bus
moesten afdraaien (een der meest eenvoudige vóórbewerkingen)
en het duurde vaak vrij lang, voordat zij zich aan zoo'n bewerking
konden wennen.
En de Gevolgen? „Les résultats sont encore présents a la
333
