De vervaardiging van oorlogsmateriaal in algenreenen zin, zal
den fabrikant vaak in tweestrijd brengen. Waar hij in oorlogstijd
in de gelegenheid is om voor particulieren aanmaak de prijzen te
vragen, die hij wenscht, kan er voor hem slechts weinig geneigd
heid bestaan om tegen beperkte winst voor den Staat te werken.
Naast de projectiel-aanmaak zal in een deel (een zoo groot
mogelijk deel) der fabrieken nog andere aanmaak geschieden
voor particuliere doeleinden, deels omdat daar grootere behoefte
aan zal bestaan, deels omdat een gedeelte der werktuigen voor
den projectiel-aanmaak niet geschikt is. Het gevolg daarvan is,
dat de aandacht van de Directie der fabriek van den projectiel-
aanmaak wordt afgetrokken; aan maatregelen om de massa
productie te kunnen vergrooten, zal men bijv. niet denken.
Men kan concentratie verkrijgen, door fabrieksruiniten uitslui
tend in te richten voor de fabricage van één artikel, waarbij de
uitrusting aan werktuigen samengesteld zal moeten worden, zooals
de meest geraffineerde massa-productie van het artikel vereischt.
Die uitrusting zal men moeten verkrijgen door overneming van
werktuigen uit verschillende fabrieken. Van een zoodanige centrale
fabriek, onder leiding van deskundigen, kan men alleen heil ver
wachten, zoowel wat betreft de kwaliteit en de kwantiteit der
productie, als uit een economisch oogpunt.
Hoe meer een artikel zich voor massa- of serie-aanmaak eigent,
des te grooter zal steeds het voordeel beteekenen van centralisatie
van den aanmaak.
Natuurlijk heeft centralisatie ook hare nadeelen. Het zal eenigen
tijd duren, voordat zelfs onder uitstekende leiding, al het mat. en
het pers. zoodanig is gegroepeerd, dat h'et centrale bedrijf behoor
lijk kan produceeren, doch de voorbereiding kan hierbij het hare
er toe bijdragen om dien tijd tot een minimum te reduceeren.
Ten slotte nog een enkel woord over de grondstoffen voor de
projectiel-fabricage. Van de materialen, die in oorlogstijd verwerkt
zullen moeten worden, moet in vredestijd óf eene voldoende hoe
veelheid binnenslands zijn opgelegd, öf binnen zeer korten tijd
verkregen kunnen worden. Dit laatste zal voor ons wel een factor
zijn, die we gevoeglijk kunnen uitschakelen.
'Voor het projectiel-staal zal de eenige mogelijkheid zijn, opleg
ging in de gewenschte vormen van de gewenschte analyses. Wel
beschikken we op Java over een tweetal staalgieterijen, maar
zonder behoorlijk walsbedrijf zijn deze voor de projectiel-fabricage
vrijwel waardeloos.
De gietijzeren projectielen worden direct gegoten, de fabricage
is veel eenvoudiger, ijzergieterijen zijn aanwezig, het zal alleen
de vraag zijn, of op Java genoeg bruikbaar materiaal aanwezig is
om dit tot de gewenschte hoeveelheid projectielen te verwerken.
336
