Pas na een nader onderzoek zal men veel overeenkomende trekken
vinden. Toetsen wij eens de voor de karakterschetsen gebruikte
grondelementen d. i. functie, emotionaliteit en activiteit aan den
Javaan. Ten eerste de functie. Deze is bij hem hoofdzaak, m. a. w.
hij is een oogenbliksmensch. Desniettemin heeft hij ook vaak
duidelijke secundaire trekken, waarbij dus het verleden meespreekt.
Uit zijn gedrag kunnen wij vaak concludeeren, dat bij hem niet
altijd oogenbliksmotieven werkzaam zijn. Denken wij eens aan de
conservatieve neigingen van den dessaman (vooral uit Midden-
Java), hoe bij hem opvoeding, adat en milieu in zijn heele doen
en laten meespreken, denken wij aan de lange nawerking, die
sommige gemoedsaandoeningen bij hem hebben (wraakzucht), be
denken wij hoe weinig onbevangen, heftig of demonstratief hij is.
Zijn egocentrische toestand brengt de secundaire trekken soms zeer
duidelijk op den voorgrond. Wij zien dan, dat zekere bewustzijns
inhouden zeer langen tijd kunnen nawerken. Ik zal dit met een
klein voorbeeld illustreeren. Een Inlander wordt beleedigd of
onrechtvaardig behandeld. Nu is het de aard van den Inlander,
bijzonder intensief te reageeren op dingen, die zijn persoon direct
raken. Zijn volgend doen en laten kan zeer langen tijd onder den
indruk blijven van het ondervonden onrecht. Wij zien hem dan
handelingen verrichten, die op het eerste moment impulsief
toeschijnen, maar in werkelijkheid een diepe nawerking van
het ondervondene zijn. Bij insubordinatie of andere crimineele
handelingen door Inlanders gepleegd, ga men alles wat voorafging
steeds goed na, men zal vaak het motief vinden in kwesties, die
heel lang geleden hebben plaats gehad.
Nu vragen wij ons af ten 2de: of hij emotioneel is? De leek
stelt zich den tropenbewoner vulkaanachtig, emotioneel, harts
tochtelijk en phantastisch voor. Hij leeft in een egocentrischen
bewustzijnstoestand; hem brengt zooals gezegd in emotie slechts
dat, wat onmiddellijk zijn persoonlijkheid of wat er zeer nauw mee
samenhangt, raakt. Ik zal hier eenige eigenschappen herhalen, die
men emotioneel noemt. De emotioneele is nml. impulsief, heftig,
prikkelbaar, onverdraagzaam, zwaarmoedig, wisselend van stem
ming, oppervlakkig, onpractisch, beslist in meeningen, heerseh-
zuchtig. Dit zijn eigenschappen, die groote groepen b. v. de mid
den-Javaan, niet bezitten. In de strafhoeken der Inlanders komen
weinig strafbare handelingen voor, die uitsluitend op verhoogde
emotionaliteit berusten. Het grootste gedeelte der straffen berust
op laksheid. De soms voorkomende mutatie: „mishandeling der
vrouw" kan van dengeen, die de kazernetoestanden goed kent,
niet steeds als door emotie veroorzaakt beschouwd worden. De
Inlander kan wel onder gegeven omstandigheden sterk in affect
komen, maar slechts onder de bovengenoemde egocentrische voor
waarden. Om buiten hem staande dingen komt hij niet in emotie.
De Inlander zal zich over een onrechtvaardig behandelden kame-
91
