1. HET VIJF EN ZEVENTIGJARIG BESTAAN VAN DEN
ARTILLERIE CONSTRUCTIE WINKEL,
door
J. D. A. DE FREMERY.
Den 2en Januari j.l. werd bij den A.C.W. het 75 jarig bestaan
dier inrichting herdacht. Aangezien de tijdsomstandigheden geen
luisterrijke viering gedoogden, werd het jubileum op eenvoudige
wijze in het bijzijn van slechts enkele genoodigden gevierd, met
een rondgang door de fabriek, waarbij de gebruikelijke karbouwen-
kop niet ontbrak, gevolgd door een slamatan voor de Inlandsche
werklieden en een feestmaaltijd voor de Europeanen, terwijl
verschillende volksspelen het feest besloten.
In de toespraak, waarmede het Hoofd der Inrichting het feest
opende, werd gereleveerd, dat er vóór 1851 slechts één Rijks
werkplaats (voor Leger en Vloot en de Burgerlijke Diensten)
bestond, gelegen aan de Werfstraat te Soerabaia.
S.KALFF gaf in den 4en Jaargang van het Artilleristisch Tijdschrift
onder den titel „Eene Indische Artillerie Werkplaats" een interes
sant geschiedkundig overzicht van deze werkplaats en van den
A.C.W., die later daaruit ontstond.
Volgens dit overzicht was het „Soerabaiasche atelier van Con
structie", gelijk de oorspronkelijke naam luidde, een stichting van
Daendels.
Reeds ten jare 1801 werden luidens de Realia „de Javasche
ministers gequalificeerd om te Soerabaia een nieuwe wapenwin
kel te laten erigeeren". Maar ordonneeren en erigeeren waren in
Indië van ouds twee zeer verschillende dingen. Het duurde dan
ook nog ruim zeven jaren, n. 1. tot tijd en wijle dat Koning Lo-
dewijk Napoleon den maarschalk Herman Willem Daendels tot
Gouverneur-Generaal benoemde, alvorens de inrichting tot stand
kwam. Maar toen verrees ze ook met de snelheid en voortvarend
heid, welke tot de karaktertrekken van den ijzeren maarschalk
behoorden.
Het desbetreffende Gouvernementsbesluit van 8 Juli 1808 luidde:
„Zijne Excellentie in overweging genomen hebbende dat het
„voor Zijner Maj. Dienst in deze Kolonie ten hoogste noodig en
„nuttig zal zijn, dat op Soerabaia alleen geëtablisseerd worde een
„generaal atelier van constructie voor de armee in Indië, heeft
„goedgevonden te bepalen, dat voor het voorschreven etablissement
„tegen taxatie zullen worden ingekocht de tuinen van den pangeran
„van Soemenap, en dat daar ter plaatse zoowel de verschillende
137