daartoe door hem eerst verschillende fabrieken bezichtigd, om
een denkbeeld te verkrijgen van de inrichtingen van moderne
fabrieken in Indië.
Achtereenvolgens werden de S. S. werkplaatsen te Mangarai,
Bandoeng, Madioen en Soerabaia, de S. C.S. werkplaats te Tegal
en de N. I. S. werkplaats te Djocja en verder de machinefabrieken
van Braat, „de Volharding", „de Kalimas" en „de N. 1. Industrie"
te Soerabaia, bezocht.
Van al deze fabrieken en werkplaatsen zijn de werkplaatsen
van de N. 1. S. te Djocja wel het best en het meest modern in
gericht.
Het type van de gebouwen dier werkplaatsen is dan ook voor
de gebouwen van den nieuwen A. C. W. te Bandoeng gevolgd.
Te Djocja zijn die gebouwen (elk van 20 M. spanning) geheel
aaneengebouwd, zoodat alle werkplaatsen als het ware onder één
dak zijn vereenigd. Bij den A. C. W. te Bandoeng is om verschil
lende redenen dit systeem slechts ten deele gevolgd. De
werkplaatsen zijn daar in drie groepen vereenigd, zoodat de
geheele fabriek in drie gebouwen is ondergebracht.
Daar te Bandoeng veel minder zoogenaamde „toekangs"
beschikbaar waren dan te Soerabaia moest er op gerekend worden,
dat de noodige werklieden van Soerabaia mee naar Bandoeng
zouden kunnen overgaan. Voor de huisvesting van deze werklieden
werd daarom een ruime werklieden-kampong gebouwd.
De werklieden-kampong, welke door een hek geheel van de
omgeving is afgesloten, ligt op eenigen afstand van het eigenlijke
fabrieksterrein, dat 160.000 M2 groot is (400 X 400 M.) en
geheel door een ringmuur omgeven.
Van dit terrein is een 30.000 M2 in beslag genomen door de
Projectielfabriek, zoodat voor den A. C. W. nog 130.000 M2
overblijft. Daar het bebouwde oppervlak slechts 18.000 M2
bedraagt, is er een groote ruimte voor eventueele bijbouwing
van andere werkplaatsen beschikbaar.
De drie werkplaats-gebouwen bestaan elk uit drie beuken van
20 M. spanning. De gebouwen zijn zeer hoog en luchtig, de
kolomhoogte bedraagt 8 M., terwijl 7 M. wijde lichtkappen in
het dak, met een verlichtingsoppervlak van 25°/0 van het bodem
oppervlak, overvloedig licht geven, iets, dat in de werkplaatsen
een eerste vereischte is.
Tusschen het le en het 3e gebouw is het groote grondstoffen-
magazijn geplaatst, dat van steen is opgetrokken en naar de
nieuwste eischen ingericht is. Om vooral een goed overzicht over
alles te hebben, zijn geen zolders, doch ijzeren 7 M. breede bor
dessen aangebracht.
De werkplaatsen van den ouden A. C. W. zijn als volgt in de
drie groote werkplaats-gebouwen ondergebracht.
144