bondgenoot zal Soviet-Rusland zijn doel, de vrijmaking van het
proletariaat door het verwekken van de wereldrevolutie, blijven
nastreven. Rusland begon met voor 70 zijner handelsagenten
diplomatieke voorrechten aan te vragen. Dit werd geweigerd door
de Japansche regeering. En een dergelijk verzoek ten aanzien
van 30 handelsagenten onderging hetzelfde lot. Japan verzet zich
krachtig tegen iedere bolshevistische propaganda. Vier Russische
arbeidersgedelegeerden moesten kort geleden het land verlaten.
In het Russisch-Japansche verdrag wordt uitdrukkelijk bedongen,
dat de partijen nimmer op elkanders grondgebied met regeerings-
fondsen propaganda zullen voeren. Maar daarnaast wordt weder-
keerig vrijheid van reizen en vestiging van recht op particulier
bezit voor beide partijen bedongen. Dat Japan practisch die com
munistische propaganda zal kunnen weren lijkt niet erg waar
schijnlijk.
De Russen hebben op het verzet van Japan tegen de communis
tische propaganda gereageerd met allerlei moeilijkheden bij het
verleenen van de petroleumconcessies, die thans eindelijk hun
beslag hebben gekregen.
Thans rest ons nog de politieke verhoudingen van de Europeesche
Mogendheden tot China te bespreken. De Chineesche revolutie van
1911 heeft geleid tot een militaire anarchie, waaraan niemand en niets
een einde heeft kunnen maken. Door de eeuwen heen hebben
ernstige troebelen het Chineesche rijk verdeeld en in het bijzonder
heeft dit steeds gegolden bij den cal der groote dynastieën. Dat dit
thans, na de omverwerping der laatste Tsingdynastie, wederom
het geval is, is dus eigenlijk niets bijzonders. China verkeert in
een overgangstijdperk, waaruit een nieuwe staat van zaken ge
boren zal worden, die dat land misschien tot het machtigste rijk
van de wereld zal maken. De diepere oorzaken van de revolutie
van 1911 spruiten voort uit de veranderingen, die de nauwere
aanraking met de Europeesche beschaving in China hebben teweee
gebracht.
Evenals iedere kwalitatieve beschaving heeft de Chineesche
beschaving den Chinees eeuwenlang bekneld gehouden in banden
van godsdienstige, moreele, politieke en sociale dogma's, die
door traditie waren ontstaan.
De aanraking met de Europeesche beschaving heeft die banden
verslapt en die verslapping zal een steeds ruimere toepassing van
de moderne wetenschappen op het economische en staatkundige
leven van China tengevolge hebben. China zal zich met gewel
dige snelheid ontwikkelen en het zal een proces te aanschouwen
geven van een wellicht nog snelleren uitbouw tot industriestaat
dan het moderne Japan.
Ook geestelijk is China in gisting. Het zoekt naar een nieuwe
moraal „créatrice, progressiste, éclairé, qui ne serait plus l'oeuvre
d un tel philosophe ou de tel lettré, mais des jeunes, de ceux
293
