r gevormde silikaten en aluminaten kristalliseeren uit. Het
La(OH)2 wordt bij verharding in de lucht door het daarin aan
wezige koolzuur in CaCo3 omgezet; bij verharding onder water
loogt het uit en gaat dan verloren. Ook voor onder water blij
vend werk is dus verharding aan de lucht aan te bevelen, alvo
rens het water definitief toe te laten.
Zuivere kalk wordt ook kunstmatig hydraulisch gemaakt door
toevoeging van z g. hydraulische toeslagen. Men gebruikt als zoo
danig gemalen tufsteen, de tras, en gemalen baksteenafval, het
roode cement. Beide hebben als hoofdbestanddeel kiezelzure
aluinaarde.
Tras komt in den handel voor.
Roode cement wordt meestal op de bouwwerken zelf gemaakt
De baksteenafval, bij het opmetselen van het muurwerk verkregen
en bestaande uit voor het metselwerk niet meer bruikbare brok
stukken, wordt daartoe verzameld, met houten stampers tot poe
der vergruisd en daarna gezeefd door een zeef met mazen van
- I2 mm wijdte. Hetgeen op de zeef achterblijft wordt opnieuw
gestampt. Daar het roode cement op deze wijze met betrekkelijk
weinig kosten kan worden verkregen, is het in het algemeen goed-
kooper dan tras. Het zal dus aanbeveling verdienen om overal
waar zonder bezwaar roode cement in plaats van tras kan wor
den gebruikt aan roode cement met het oog op de kosten de voor
keur te geven
De voor versteening met water vereischte bestanddeelen wor
den ook in de juiste verhouding tot één enkel kunstmatig product
bijeengebracht in het Portland cement, bestaande uit 60 ü/0 kalk
en 40 °/0 in hoofdzaak hydraulische bijmengselen, Al,O, °SiO,
Fe203, enz. Ook het P.C. komt in den handel voor.
Voor de versteening van een hydraulische mortel is dus noo-
dig kalk tras, of: kalk roode cement, of: Portland cement
zonder meer. Bij het samenstellen van mortels dient hieruit een
keuze te worden gedaan.
Men kan hiermede in het algemeen echter niet volstaan. Evenals
bij het vervaardigen van baksteen zand wordt gebezigd om het
krimpscheuren tegen te gaan, zoo is ook in de meeste mortels
bijmenging van zand noodzakelijk om te voorkomen, dat de mor
tel bij de verharding scheurt. Het zand neemt overigens aan de
versteening geen deel, het blijft in dit opzicht neutraal en dient
ook hier slechts tot verdeeling in dunne deklaagjes van de ver-
steenende, krimpende massa.
Mortelzand moet hoekig van korrel zijn en bij wrijven in de
hand een zacht knersend geluid geven (z g. „scherp" zand); een
ongelijke korrelgrootte (1-3 mm) is een gunstige omstandigheid
aanwezigheid van slib en kleideelen is zeer nadeelig, omdat deze
483
